Ο καπιταλισμός στο φάρμακο

γράφει ο Πλάτων Ρούτης

Με την εμφάνιση του Covid-19 και με τις αδυναμίες που έχουν τα δημόσια συστήματα υγείας με την υποχρηματοδότηση, οι ανάγκες υλικού (γάντια, μάσκες) και γενικά προστατευτικών μέσων μεγάλωσαν, οι αναπνευστήρες από τα νοσοκομεία δεν ήταν αρκετοί. Αυτή η υποβάθμιση των δημόσιων συστημάτων υγείας προς όφελος των ιδιωτικών κλινικών βρήκε τα καπιταλιστικά κράτη μπροστά σε μία ανθρωπιστική κρίση. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν και πεθαίνουν από τον Covid-19.  Ταυτόχρονα με την εξάπλωση του ιού σε πολλά κράτη του κόσμου χτύπησε ο κώδωνας του κινδύνου. Τον Μάρτη με την ταχεία αυτή μετάδοση του ιού και προσπαθώντας τα κράτη να αντιμετωπίσουν τις δικές τους ανάγκες για την περίθαλψη του πληθυσμού τους έκλεισαν τα σύνορά τους και απαγόρευσαν την εξαγωγή φαρμάκων, προστατευτικών μέσων, αντισηπτικών και αναπνευστήρων.

Κατασκευαστικές εταιρείες όπως η General Motors σε ένα από τα εργοστάσια της σταμάτησε την παραγωγή αυτοκινήτων και αφιέρωσε μία βάρδια για την κατασκευή αναπνευστήρων. Το ίδιο έγινε και με άλλες εταιρείες στην Ευρώπη. Οι αντίστοιχες επιχειρήσεις ανέβαζαν τις τιμές του υγειονομικού υλικού. Ενδεικτικά, οι ΗΠΑ πλήρωσαν τις εταιρείες που μετέφεραν αναπνευστήρες και που ήταν σε αεροπλάνα με προορισμό άλλες χώρες  προκειμένου να αποκτήσουν οι ίδιοι αναπνευστήρες. Η Γαλλία κατάσχεσε ακόμα και μάσκες που προορίζονταν για την Ισπανία και την Ιταλία. Η Γερμανία απαγόρευσε τις εξαγωγές υγειονομικού υλικού, ενώ στην Ιταλία είχε ξεσπάσει η πανδημία.

Η περίοδος της πανδημίας που διανύουμε έχει καταστήσει σαφές περισσότερο από ποτέ πόσο επιβεβλημένη είναι η εξέλιξη της ιατρικής έρευνας προκειμένου να θωρακιστεί το πολύτιμο αγαθό της δημόσιας υγείας για την αντιμετώπιση ασθενειών που πλήττουν την ανθρωπότητα. Η ιατρική έρευνα, όμως, από την οποία κρεμόμαστε και για την ανακάλυψη του εμβολίου για τον νέο κορονοϊό, επί των πλείστων προωθείται από τις πολυεθνικές φαρμακευτικές επιχειρήσεις, που δεν έχουν άδολους σκοπούς· στοχεύουν μόνο στην αύξηση της κερδοφορίας τους. Εν ολίγοις, εμείς πληρώνουμε για την υγεία μας αλλά αυτοί ορίζουν την ατζέντα και την κατεύθυνση με γνώμονα κέρδη δισεκατομμυρίων.

Η μελέτη του Παρατηρητηρίου της Ευρώπης των Πολυεθνικών που δόθηκε προτού την αποσύρουν, φανερώνει την αδίστακτη δράση των φαρμακευτικών πολυεθνικών οι οποίες αξιοποιούν δημόσιο χρήμα με τις ευλογίες των πολιτικών ιθυνόντων έχοντας μοναδικό στόχο το συμφέρον τους. Το παρατηρητήριο που εκπόνησε την επίμαχη μελέτη με τίτλο «Περισσότερο ιδιωτικό παρά δημόσιο: Οι τρόποι με τους οποίους οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες κυριαρχούν στην πρωτοβουλία της ιατρικής καινοτομίας» είναι ΜΚΟ που εδρεύει στις Βρυξέλλες.

Στη μελέτη γίνεται λόγος για μια σύμπραξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τις μεγαλύτερες φαρμακευτικές πολυεθνικές από το 2007 προκειμένου να εκπονηθούν έρευνες που προάγουν τη δημόσια υγεία. Δεν πρόκειται όμως για συλλογική συνεργασία, αφού βάσει της μελέτης την ατζέντα ορίζουν οι πολυεθνικές, παρότι η χρηματοδότηση προέρχεται κυρίως από την ΕΕ. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2018, παρά τις εισηγήσεις της Κομισιόν να υπάρξει ενασχόληση με τη βιοετοιμότητα, την προετοιμασία δηλαδή για μια επιδημία, υπήρξε άρνηση των πολυεθνικών, γεγονός που εξηγεί σε έναν βαθμό γιατί η ανθρωπότητα πιάστηκε εντελώς απροετοίμαστη για την πανδημία της Covid-19.

Οι πολυεθνικές που συμμετέχουν σε αυτήν τη συνεργασία δεν καταπιάνονται με ασθένειες που πλήττουν υποβαθμισμένες φτωχές χώρες επειδή αυτό δεν είναι κερδοφόρο. Αντιθέτως, ασχολούνται με το πώς θα αλλάξουν οι όροι έγκρισης των φαρμάκων τους ώστε να κυκλοφορήσουν γρηγορότερα στην αγορά. Τα φάρμακα όμως δεν γίνονται ευκολότερα διαθέσιμα στους ασθενείς, αλλά υιοθετείται ένα σύστημα εκτόξευσης των τιμών τους και των προϋπολογισμών των χωρών για την υγεία. Το δημόσιο χρήμα αξιοποιείται από τις πολυεθνικές ακόμη και για να πείσουν πολιτικούς  προκειμένου να ξεπεραστούν νομοθετικά εμπόδια που τίθενται από την ΕΕ. Όπως άλλωστε παραδέχονται και οι ίδιες οι πολυεθνικές, τα χρήματα των Ευρωπαίων φορολογουμένων αξιοποιούνται για έρευνες που έτσι κι αλλιώς θα πραγματοποιούσαν. Κι όμως, αυτή η συνεργασία αναμένεται να συνεχιστεί, αφού δεν υπάρχουν πολιτική βούληση και μηχανισμοί να αντιμετωπίσουν τις πολυεθνικές που δραστηριοποιούνται σε έναν τόσο ευαίσθητο τομέα. Πίσω από τις κλειστές πόρτες των Βρυξελλών δρα σκοτεινά ένας κόσμος με μοναδικό κίνητρο το κέρδος.

Βέβαια, το ότι οι πολυεθνικές του φαρμάκου έχουν στενές επαφές με κυβερνήσεις και πολιτικούς παράγοντες δεν είναι κάτι πρωτοφανές. Αξίζει να σημειωθεί ότι, όπως έχει αποκαλυφθεί, ο πρώην πρόεδρος της Novartis Ελλάς Γκέοργκ Σρέκενφουκς αλλά και ο αντιπρόεδρος Κωνσταντίνος Φρουζής ήταν μέλη της Ελληνικής κεντρικής επιτροπής φαρμάκου που είχε συστήσει ο πρώην πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς. Με το σκάνδαλο της Novartis αλλά και με παρόμοια σκάνδαλα με άλλες εταιρείες στην Ευρώπη είχε εξασκηθεί μεγάλη πίεση στο πολιτικό κατεστημένο της Ευρώπης.

Μία συμμαχία από τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και τις Κάτω Χώρες ανέλαβαν κοινή δράση που όπως υποστηρίζουν θα εφαρμόσει μια κοινή προσέγγιση για το εμβόλιο του Covid-19 στο μέλλον. Υποστηρίζουν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα είναι ασφαλής μέχρις ότου ολόκληρος ο κόσμος έχει πρόσβαση σε ένα εμβόλιο και, ως εκ τούτου, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της έχουν ταυτόχρονα την ευθύνη και το συμφέρον να συνεργαστούν και καταστήσουν ένα εμβόλιο καθολικά διαθέσιμο.

Αυτά τα υποκριτικά λόγια της παγκόσμιας «συνεργασίας» και «αλληλεγγύης» δεν μπόρεσαν να κρύψουν τον λυσσαλέο ανταγωνισμό καπιταλιστικών κρατών και επιχειρηματικών ομίλων για μέσα προστασίας, ιατρικό εξοπλισμό, πρώτες ύλες και φάρμακα. Η αναρχία του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, με σκοπό το κέρδος, οι περικοπές και ελλείψεις των δημόσιων συστημάτων Υγείας παντού. Πίσω από τα λόγια βρίσκεται ο βάρβαρος καπιταλισμός και το κυνηγητό του κέρδους.

Το φάρμακο – και γενικά οι υπηρεσίες υγείας (αναλώσιμα υλικά, ιατροτεχνολογικός εξοπλισμός, υποδομές υγείας, αντιδραστήρια εργαστηριακών εξετάσεων, επεμβατικές πράξεις, νοσηλεία κλπ) – στον καπιταλισμό είναι εμπόρευμα. Ειδικά σήμερα, στον καπιταλισμό που επιβάλλει την πλήρη και καθολική υποταγή όλων των τομέων της κοινωνίας και της προσωπικότητας στο κεφάλαιο, η εμπορευματοποίηση της περίθαλψης γενικεύεται σε κάθε πεδίο της. Εμπόρευμα σημαίνει ότι το αντικείμενο χάνει, αλλοτριώνει, παραμορφώνει την ανάγκη για την οποία παράγεται (την “αξία χρήσης” του) προς όφελος του κέρδους, της τεχνητής ζήτησης, της επιλεκτικής κατανάλωσης – ανάλογα με το εισόδημα και το πορτοφόλι του καθενός – των πλασματικών αναγκών, προς όφελος δηλ. της “ανταλλακτικής”, της εμπορικής αξίας του.

Η αχαλίνωτη κερδοσκοπία του ιδιωτικού τομέα, οι απερίσκεπτες μέθοδοι παραγωγής, η καταστροφή του περιβάλλοντος και οι μειωμένες δαπάνες για ιατρική έρευνα έχουν οδηγήσει στην αύξηση των παγκόσμιων πανδημιών, υπονομεύοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα αντιμετώπισής τους. Ο καπιταλισμός όχι μόνο δημιούργησε αυτόν τον αόρατο και θανατηφόρο εχθρό, αλλά αποτελεί και το μεγαλύτερο εμπόδιο στον αγώνα μας εναντίον του.

Σήμερα, η έρευνα για την ανακάλυψη του εμβολίου για τον κορονοϊό έχει μετατραπεί σε έναν αχαλίνωτο καπιταλιστικό ανταγωνισμό παγκόσμια ανάμεσα στα αστικά κράτη και τις μεγάλες εταιρείες, γύρω από το ποιος θα είναι εκείνος που θα κατοχυρώσει πρώτος ιδιοκτησιακά δικαιώματα πάνω στο νέο εμβόλιο. Έχει ξεκινήσει μια ανταγωνιστική «κούρσα» για οικονομικά οφέλη και ιμπεριαλιστική επιρροή ανάμεσα στις ΗΠΑ, την Ε.Ε. και την Κίνα, με τις ΗΠΑ να φοβούνται ότι η Κίνα (στις έρευνες της οποίας για το εμβόλιο έχει εμπλακεί και ο στρατός) θα επιχειρήσει να αξιοποιήσει μια πιθανή επικράτησή της σ’ αυτή την κούρσα, για να διευρύνει την επιρροή της σε άλλα κράτη (όπως ήδη έχει ξεκινήσει να κάνει, με όχημα τη χορήγηση βοήθειας σε υλικό και ιατρική υποστήριξη στην Ευρώπη).

Αγώνας δρόμου» και ...κερδών με το εμβόλιο

Την ίδια ώρα οξύνεται ο ανταγωνισμός μεταξύ κρατών και επιχειρηματικών ομίλων για την κυκλοφορία του πρώτου εμβολίου κατά της Covid-19. Το Εθνικό Κέντρο Ασφάλειας στον κυβερνοχώρο του Ηνωμένου Βασιλείου (NCSC) ανακοίνωσε ότι Ρώσοι χάκερς «στόχευαν» επιχειρήσεις και ερευνητικές ομάδες του Ηνωμένου Βασιλείου, των ΗΠΑ και του Καναδά που εμπλέκονται στην ανάπτυξη του εμβολίου. Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, πάντως, απέρριψε τις κατηγορίες για εμπλοκή της ρωσικής κυβέρνησης.

Κορυφώνεται ο ανελέητος ανταγωνισμός πολλών δισεκατομμυρίων για την ανάπτυξη και την εξασφάλιση του εμβολίου κατά του κορονοϊού, κυρίως μεταξύ των ΗΠΑ, της Κίνας και της ΕΕ. Το ζητούμενο είναι ποιος θα εξασφαλίσει πρώτος ένα ενδεχόμενο εμβόλιο, με δεδομένο ότι όποιος το προμηθευτεί πρώτος θα είναι και ο πρώτος που θα βγει από την πανδημία, ίσως και δυνατότερος από πριν.

Η ανάπτυξη του εμβολίου σημαίνει πολλά περισσότερα από «επιστημονικό κύρος» για τις ιμπεριαλιστικές υπερδυνάμεις. Πέρα από τα οικονομικά οφέλη, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για άσκηση πολιτικής πίεσης, ως ένας παράγοντας ισχύος, ακόμη και για να αδυνατίσει παλιές συμμαχίες ή να δημιουργήσει νέες.

Σε αυτήν την οικονομική και γεωπολιτική κούρσα οι φαρμακευτικοί όμιλοι «ταΐζονται» με δισεκατομμύρια από κρατικό χρήμα - χρήματα των λαών - εκβιάζοντας ανοιχτά για τη διάθεση του εμβολίου που θα σώσει εκατομμύρια ζωές σε όλο τον κόσμο. Επίσης ο επιχειρηματικός και διακρατικός ανταγωνισμός δυσχεραίνει το επιστημονικό έργο και τη συνεργασία μεταξύ των ερευνητικών κέντρων, δηλαδή τη γρήγορη και ασφαλή ανάπτυξη ενός εμβολίου κατά του κορονοϊού, ενώ αποκαλύπτει και τον παρασιτικό ρόλο των φαρμακοβιομηχανιών.

Το φάρμακο είναι ένα κοινωνικό αγαθό και πρέπει ο ρόλος του κράτους να είναι η προάσπιση της δημόσιας υγείας. Σημαντικό είναι η ισότιμη χωρίς διακρίσεις πρόσβαση των ασθενών στα φάρμακα. Μόνο σε μία σοσιαλιστική κοινωνία με την συμμετοχή του λαού μπορεί να επιτευχθεί αυτό.