Γενοκτονία Ποντίων: 102 χρόνια από τη σφαγή και τον ξεριζωμό του Ποντιακού Ελληνισμού

Σήμερα 19 Μαΐου είναι η Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, όπως καθιερώθηκε το 1994 με ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων και με την οποία συμπληρώνονται 102 χρόνια από τον ξεριζωμό του Ποντιακού Ελληνισμού.

Η γενοκτονία του Ελλήνων του Πόντου αναφέρεται στα βίαια, μαζικά και φονικά γεγονότα, της δεύτερης και των αρχών της τρίτης δεκαετίας του 20αι., που έλαβαν χώρα στην καταρρέουσα τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία, μέχρι τη δημιουργία του σύγχρονου τουρκικού κράτους.

Τα γεγονότα αυτά πυροδοτήθηκαν από την σταδιακά αυξανόμενη ανάδυση και εντεινόμενη επίδραση του τουρκικού εθνικισμού, τα οποία είχαν ως αποτέλεσμα την φυσική εξόντωση, τον αφανισμό, τον εκτοπισμό, την εκρίζωση εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων του Πόντου από τις πατρογονικές τους εστίες.

Η ανάληψη της εξουσίας από τους Νεότουρκους το 1908 στην Οθωμανική Θεσσαλονίκη θεωρείται η απαρχή του για τους «συστηματικούς» και «οργανωμένους» – όπως υποστηρίζουν σύγχρονοι ιστορικοί και ερευνητές – διωγμούς, εξαντλητικές πορείες εξόντωσης, εγκλεισμούς σε τάγματα καταναγκαστικής εργασίας, λεηλασίες, βιαιότητες, σε βάρος όλων των χριστιανικών πληθυσμών της Ανατολής.

Όπως επισημαίνουν, οι ίδιοι, οι ωμότητες αυτές πραγματοποιήθηκαν σε διαφορετικούς χρόνους και τόπους και σε διάφορες φάσεις, μέσα στη δεκαετία 1913-1923 και μέσα σε εμπόλεμες συνθήκες, αλλά και σε ειρηνικά μεσοδιαστήματα, στο χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ο ακριβής αριθμός των θυμάτων είναι δύσκολο να υπολογιστεί, λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν.

ΠτΔ: Ελάχιστο χρέος της χώρας μας η αναγνώριση της Γενοκτονίας

«Τιμάμε, σήμερα, τη μνήμη των εκατοντάδων χιλιάδων θυμάτων του Ποντιακού Ελληνισμού που εξοντώθηκαν με απάνθρωπο και αποτρόπαιο τρόπο πριν από έναν αιώνα», αναφέρει σε δήλωσή της η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου. 

«Παράλληλα εξαίρουμε τον ηρωικό βίο των Ελλήνων του Πόντουπου διασώθηκαν και συνέβαλαν τα μέγιστα στην ανόρθωση και την πρόοδο της μητέρας πατρίδας, στην οικονομική ανάπτυξη και τον πλούτο της πολιτισμικής μας ταυτότητας», προσθέτει.

«Η αναγνώριση της Γενοκτονίας υπήρξε αυτονόητο και ελάχιστο χρέος της χώρας μας. Η διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης δεν εξαντλεί τη δυναμική της στο παρελθόν. Λειτουργεί συμβολικά και αποτρεπτικά για το μέλλον», σημειώνει η κ. Σακελλαροπούλου, ενω καταλήγει λέγοντας ότι: «Η σημερινή ημέρα είναι μια ζωντανή και διαρκής υπόμνηση σε όλη τη διεθνή κοινότητα της σπουδαίας σημασίας που έχει για την ειρηνική συνύπαρξη των λαών η ηθική της ευθύνης και της συγγνώμης. Η απερίφραστη καταδίκη των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας είναι μια πράξη με βαθιά πολιτική και ανθρώπινη αξία»

Κυρ. Μητσοτάκης: Θυμόμαστε, αγωνιζόμαστε, συσπειρωνόμαστε

«102 χρόνια μετά θυμόμαστε, αγωνιζόμαστε, συσπειρωνόμαστε», ανέφερε σε ανάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης.

«Ο Ποντιακός Ελληνισμός δεν ξεχνά, προχωρά. Η λύρα τους θα θρηνεί τον ξεριζωμό και το δοξάρι τους θα τραγουδά την ελπίδα. Και η ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας θα μένει ζωντανή μέχρι να μετατραπεί σε Ημέρα Δικαίωσης» αναφέρει ο κ. Μητσοτάκης», πρόσθεσε.

Επιπλέον, σημειώνεται ότι η Βουλή των Ελλήνων θα τιμήσει τη σημερινή επέτειο, φωταγωγώντας απόψε την πρόσοψη του κτηρίου της με συμβολικό λογότυπο-μήνυμα.  

Με την ενέργεια αυτή το Ελληνικό Κοινοβούλιο, όπως αναφέρει σε ανακοίνωσή του, δηλώνει την άσβεστη ιστορική μνήμη και το διαρκές αίτημα της ιστορικής αποκατάστασης για την εξόντωση των Ελλήνων του Μικρασιατικού Πόντου.

Νίκος Δένδιας: Δεν ξεχνούμε τα 353.000 θύματα

Μήνυμα για τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου ανάρτησε στο λογαριασμό του στο twitter και ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας.

«Δεν ξεχνούμε τα 353.000 θύματα του Ποντιακού Ελληνισμού. Τιμούμε τη μεγάλη συμβολή των Ποντίων στην ανόρθωση του ελληνικού κράτους μετά τον ξεριζωμό από τις πατρογονικές εστίες, όπως και τη συμμετοχή τους σε όλους τους εθνικούς αγώνες», αναφέρει ο υπ. Εξωτερικών.

Τουρκική προκλητικότητα

Νωρίτερα το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών σε ανακοίνωση που εξέδωσε έκανε λόγο για εισβολή της Ελλάδας στη Σμύρνη και προσπάθεια θυματοποίησής της, όταν η ίδια διέπραξε εγκλήματα πολέμου στην Ανατολία.

«Δεν έχουν καμία αξιοπιστία οι ισχυρισμοί της Ελλάδας, που αργότερα θυματοποιήθηκε, καθώς η ίδια έχει καταγραφεί στην ιστορία ως η χώρα που διέπραξε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας όταν εισέβαλε στη Σμύρνη στις 15 Μαΐου 1919 και σφαγή στην Ανατολία με την υποστήριξη των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων» αναφέρει χαρακτηριστικά το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών.

Μάλιστα καλεί την Ελλάδα να μη διαστρεβλώνει την Ιστορία και να μην τη διαβάζει ανάποδα, αν θέλει ένα ενήμερο μέλλον με την Τουρκία.

Απάντηση του ελληνικού ΥΠΕΞ

Τα ψεύδη, η παραποίηση της ιστορίας και η χρήση εμπρηστικής ρητορικής δεν συνάδουν με την προώθηση σχέσεων καλής γειτονίας από χώρα, η οποία επιθυμεί να αποτελέσει μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας, απαντά το υπουργείο Εξωτερικών στην ανακοίνωση του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών για την επέτειο της γενοκτονίας των Ποντίων.

Σε ανακοίνωσή του, το υπουργείο Εξωτερικών τονίζει πως «με ιδιαίτερη απογοήτευση διαπιστώνουμε να επαναλαμβάνεται για μία ακόμη φορά η αδόκιμη απόπειρα μέσω ανακοίνωσης του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών της παραποίησης της ιστορικής αλήθειας».

Υπογραμμίζει πως η νηφάλια αναγνώριση των γεγονότων, από κάθε χώρα, στην προκειμένη περίπτωση από την Τουρκία, συνιστά αναγκαίο βήμα και εχέγγυο της δέσμευσης ότι ζοφερές στιγμές όπως η γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού δεν θα επαναληφθούν.

Καταληκτικά, το υπουργείο Εξωτερικών σημειώνει πως «η αυτοκριτική, η συγγνώμη στους συγγενείς των θυμάτων και η εγκατάλειψη του αναθεωρητισμού αποτελούν ένδειξη δύναμης και όχι αδυναμίας.

»Αποτελούν προϋπόθεση για τον καλόπιστο διάλογο στην βάση του Διεθνούς Δικαίου και την καταπολέμηση των ακροτήτων του εθνικισμού. Για την επούλωση των πληγών του παρελθόντος και τη συμφιλίωση των λαών και των κρατών. Για την εμπέδωση της ειρηνικής συμπόρευσής τους».

Τα γεγονότα που οδήγησαν στη σφαγή και τον ξεριζωμό

Ο Θεοδόσης Κυριακίδης, διδάκτωρ ιστορίας, επιστημονικός συνεργάτης στην Έδρα Ποντιακών Σπουδών του ΑΠΘ, αναφέρει:

«Μετά την γενοκτονία των Αρμενίων το 1915, όπου οι σφαγές ξεσήκωσαν τότε την κοινή γνώμη – η ελίτ των Νεότουρκων οργανώνει την εξόντωση, μέσω των εκτοπισμών, των Ποντίων. Το αντάρτικο στον Πόντο δημιουργείται εκείνη την περίοδο, ως προσπάθεια αυτοάμυνας, διαφύλαξης της ζωής τους.

Ο διοικητής της Τεσκιλάτ Μαχρουσά, – αφού έχουν εξοντωθεί οι Αρμένιοι – φτάνει το φθινόπωρο του 1916 στον Πόντο και ξεκινούν οι συστηματικές σφαγές, εκτοπίσεις, δολοφονίες και διώξεις, που αρχίζουν από το φθινόπωρο του 1916 και εξελίσσονται με σφοδρότητα μέχρι το καλοκαίρι του 1917.

Από τον Απρίλιο του 1916 μέχρι το Φεβρουάριο του 1918 η περιοχή της Τραπεζούντας και ο ανατολικός πόντος καταλαμβάνεται από το ρωσικό στρατό. Στις 15 Μαΐου του 1919 ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ αναχωρεί από την Κωνσταντινούπολη και στις 19 Μαΐου φτάνει στην Αμισό, στη Σαμψούντα, με αποστολή να ειρηνεύσει την περιοχή από τη δράση ένοπλων συμμοριών. Αυτονομείται από την Υψηλή Πύλη και κάνει ακριβώς το αντίθετο.

Δέκα μέρες μετά την άφιξη του, στις 29 Μαΐου συναντιέται στη Χάμσα με τον Τοπάλ Οσμάν, τον τοπικό αρχηγό μουσουλμανικών συμμοριών, ο οποίος δρα κυρίως στις περιοχές γύρω από Τραπεζούντα και στον ανατολικό Πόντο.

Ο ίδιος ο Κεμάλ καταφέρνει να συσπειρώσει τα απομεινάρια των τούρκων ατάκτων στο εσωτερικό της Ανατολίας. Ισχυροποιείται το 1921 με τις υπογραφές συνθηκών με τους συμμάχους μας κατά τον Α’ΠΠ και αργότερα και με τους μπολσεβίκους. Από το τέλος του 1921 μέχρι το Μάιο του 1922 έχουμε το δεύτερο μεγάλο κύμα των σφαγών στον Πόντο.

Το Χρονικό της Γενοκτονίας

1908: Κίνημα των Νεότουρκων στην οθωμανική Θεσσαλονίκη. Οι εθνικιστές ηγέτες (Κεμάλ – Ενβέρ – Ταλάτ) υποσκελίζουν το σουλτάνο Αμπτούλ Χαμίτ και αναλαμβάνουν τον πολιτικό έλεγχο της αυτοκρατορίας.

1910: Αυταρχικά, κατασταλτικά μέτρα κατά των χριστιανικών κοινοτήτων της αυτοκρατορίας.

1911: Σε συνέδριο του «Κομιτάτου Ένωση και Πρόοδος» των Νεότουρκων κυριαρχεί το σύνθημα: «Η Τουρκία στους Τούρκους».

1913: Οργανώνεται από τους Νεότουρκους το «Γραφείο Εγκατάστασης Φυλών και Μεταναστών» και ιδρύεται η μυστική υπηρεσία (Teskilat i-mahsusa)

1914: Έναρξη του Α’ ΠΠ. Οι πρώτες μαζικές διώξεις κατά Ελλήνων στην Ανατολική Θράκη. Πογκρόμ στη Δυτική Μικρά Ασία και η σφαγή της Φώκαιας. Ρωσοτουρκικός Πόλεμος. Έξαρση του τουρκικού εθνικισμού, συσπείρωση του μουσουλμανικού στοιχείου.

1915: Καλούνται στην Κωνσταντινούπολη και εξοντώνονται οι πρόκριτοι των Αρμενίων. Η Γενοκτονία των Αρμενίων ολοκληρώνεται σε λίγους μήνες.

1916 – 1917: Πορείες «θανάτου» στο εσωτερικό της Ανατολίας από τον οθωμανικό δυτικό Πόντο (Σαμψούντα, Μπάφρα, κ.α) και απώλειες χιλιάδων χριστιανών – αντρών, γυναικών και παιδιών – από τις κακουχίες, το κρύο και την πείνα. Τάγματα καταναγκαστικής εργασίας (Αμελέ Ταμπουρού). Ο ανατολικός Πόντος υπό ρωσική κυριαρχία. Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία και λήξη ρωσοτουρκικού πολέμου.

1918: Λήξη Α’ ΠΠ. Η ηγεσία των Νεότουρκων παραδίδεται στους συμμάχους της Αντάντ. Αποχώρηση Ρώσων από τον ανατολικό Πόντο και τον Καύκασο.

1919: Αποβίβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. Αναχώρηση από Κωνσταντινούπολη στις 15 Μαΐου και άφιξη στις 19 Μαΐου του Μουσταφά Κεμάλ Πασά στη Σαμψούντα, με αποστολή την «ειρήνευση» από τη δράση ομάδων ατάκτων. Αυτονόμηση του από την Υψηλή Πύλη και συνάντηση του στη Χάμσα, στις 29 Μαΐου, με τον Τοπάλ Οσμάν.

1920: Συνθήκη των Σεβρών. Ανατολική Θράκη και Σαντζάκι της Σμύρνης υπό όρους, σε ελληνικό έλεγχο, ο Πόντος εξαιρείται των ρυθμίσεων.

1920 – 1922: Από την περιοχή της Βιθυνίας ξεκινούν σε όλο τον Πόντο σφαγές, λεηλασίες, καταστροφή χριστιανικών χωριών από παρακρατικές νεοτουρκικές ομάδες. Δεκάδες χιλιάδες Πόντιοι και Αρμένιοι φεύγουν να σωθούν προς τη Σοβιετική Αρμενία και προς τους υπό γαλλικό έλεγχο Συρία και Λίβανο.

1922: Μικρασιατική καταστροφή. Ο ελληνικός στρατός ηττάται στον Σαγγάριο, φλέγεται η Σμύρνη.

1923: Συνθήκη της Λωζάννης. Ανταλλαγή πληθυσμών, προσφυγιά.