Να τα πούμε;

Τα παραδοσιακά Χριστουγεννιάτικα κάλαντα κάθε περιοχής!

Τα κάλαντα ίσως είναι ένα από τα λίγα έθιμα που διατηρούνται αναλλοίωτα ακόμα και σήμερα σε πολλές περιοχές της χώρας. Είναι συνδεδεμένα, κυρίως, με τις μεγάλες γιορτές του Δωδεκαημέρου (Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Θεοφάνια). Μέσα από το τραγούδι οι μικροί και μεγάλοι «καλαντιστές» (τραγουδιστές των καλάντων) εξιστορούν τα γεγονότα των ημερών και παινεύουν τον οικοδεσπότη, την κυρά και το σπίτι. Τα κάλαντα είναι ένα αρκετά παλιό έθιμο και πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα.
Η ονομασία τους προέρχεται από τη λατινική λέξη «calenda», που σημαίνει αρχή του μήνα, η οποία διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα «καλώ». Αναλλοίωτο χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου εθίμου είναι και το γνωστό σε όλους φιλοδώρημα, το οποίο σήμερα είναι συνήθως κάποιο χρηματικό ποσό. Παλαιότερα, όμως, ήταν κυρίως φαγώσιμα, όπως γλυκά, πίτες, αυγά, λουκάνικα, κότες, αμύγδαλα, ρόδια, κρασί, τραχανάς, αλεύρι κ.ά. Ακριβώς για αυτό οι καλαντιστές προσπαθούσαν να πουν όσο το δυνατόν περισσότερα και καλύτερα παινέματα, ώστε να πάρουν και καλύτερο φιλοδώρημα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα κάλαντα όλων των νησιών, όπου οι καλαντιστές αφιέρωναν περισσότερο χρόνο από το τραγούδι τους για να παινέσουν, παρά για εξιστορήσουν τα γεγονότα.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πολυάριθμες παραλλαγές καλάντων που υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα. Σχεδόν κάθε περιοχή, κάθε νησί, πολλές φορές και κάθε χωριό έχει τα δικά του, ξεχωριστά κάλαντα. Οι στίχοι διαμορφώνονται ανάλογα με τις διαλέκτους και τα ιδιώματα της κάθε περιοχής και η μουσική ανάλογα με την παράδοση του κάθε τόπου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι περιοχές των Επτανήσων, της Θράκης, των Επτανήσων, της Ηπείρου, των Κυκλάδων, των Δωδεκανήσων, του Πόντου, της Κρήτης και της Μικρά Ασίας. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα παλαιότερα χρόνια τα κάλαντα δεν τραγουδιόντουσαν μόνο, αλλά και παίζονταν από παραδοσιακούς οργανοπαίκτες. Για αυτό τον λόγο, πολλές φορές θύμιζαν περισσότερο παραδοσιακά τραγούδια, παρά κάλαντα.

Καλήν εσπέραν άρχοντες (Πανελλήνια)
Καλήν εσπέραν άρχοντες.
Κι αν εί- κι αν είναι ορισμός σας
Χριστού την θεία γέννηση
να πω- να πω στ΄ αρχοντικό σας,
Χριστός γεννάται σήμερον
εν Βη- εν Βηθλεέμ τη πόλη,
οι ουρανοί αγάλλονται,
χαίρε- χαίρετ΄ η φύσις όλη,
εν τω σπηλαίω τίκτεται ,
εν φα- εν φάτνη των αλόγων,
ο βασιλεύς των ουρανών
και ποι- και ποιητής των όλων.

Κάλαντα Χριστουγέννων (Μωραΐτικα)
Χριστούγεννα , Πρωτούγεννα , πρώτη γιορτή του χρόνου,για βγάτε , δέτε , μάθετε , πως ο Χριστός γεννάται .Γεννάται κι αναθρέφεται με μέλι και με γάλα ,το μέλι τρων οι άρχοντες , το γάλα οι αφεντάδεςκαι το μελισσοβότανο να νίβοντ' οι κυράδες!Κυρά ψηλή ,κυρά λιγνή , κυρά γαϊτανοφρύδα ,κυρά μου οτάν στολίζεσαι να πας στην εκκλησιά σου ,βάνεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αγκάληκαι τον καθάριο αυγερινό τον βάζεις δακτυλίδι .Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε,παρά σας αγαπούσαμε κι ηρθαμε να σας δούμε !Δώστε μας και τον κόκκορα , δώστε μας και την κότα !Δώστε μας και πέντ' έξι αυγά , να πάμε σ΄ άλλη πόρτα!

ΚΑΛΑΝΤΑ ΘΡΑΚΗΣ
Χριστός γεννιέται, χαρά στον κόσμο,
χαρά στον κόσμο, στα παλληκάρια.
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες,
η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.
Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε,
τους αρχαγγέλους , τους ιεράρχες.
-Σεις αρχαγγέλοι και ιεράρχες,
στη Σμύρνη πηγαίν΄τε , μαμμές να φέρ΄τε.
Άγια Μαρίνα, άγια Κατερίνα,
στη Σμύρνη πάνε , μαμμές να φέρουν.
Όσο να πάνε κι όσο να έρθουν,
η Παναγιά μας ηληυτηρώθη.
Στην κούνια τό ΄βαλαν και το κουνούσαν,
και το κουνούσαν , το τραγουδούσαν.
Σαν ήλιος λάμπει ,σα νιο φεγγάρι,
σα νιο φεγγάρι, το παλληκάρι.
Φέγγει σε τούτον το νοικοκύρη,
με τα καλά του, με τα παιδιά του,
με την καλή τη νοικοκυρά του…

ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΩΝ

Αυτή είναι η ημέρα όπου ήλθ' ο Λυτρωτής
από Μαριάμ Μητέρα εκ Παρθένου γεννηθείς. (2)
Άναρχος αρχήν λαμβάνει και σαρκούται ο θεός
Αγέννητος γεννάται εις την φάτνην ταπεινός. (2)
Άγγελοι το νέο λέγουν εις ποιμένας και βοσκούς
ο Αστήρ το θαύμα δείχνει εις τους μάγους και σοφούς. (2)
Οι τρεις μάγοι ξεκινάνε τ" άστρο έχουν βοηθό
τη σπηλιά ψάχνουν να βρούνε με τον άγιο θεό. (2)
Λίβανο χρυσό και σμύρνα να του παν' επιθυμούν
τη μικρή γλυκιά μορφή του σκύβουν και την προσκυνούν. (2)
Όσοι έχετε στα ξένα να δεχτείτε με καλό ευτυχία να σας δίνει το Θεό παρακαλώ. (2)

ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ ΚΡΗΤΗΣ
Καλήν εσπέραν άρχοντες αν είναι ορισμός σας.
Χριστού τη Θεία Γέννηση να πω στ'αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει
οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρετ' η φύσις όλη.Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρο μαγούλαόπου τον έχεις τον υγιό το μόσχο κανακάρη,λούζεις τον και χτενίζεις τον και στο σχολειό τον πέμπει*:κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ' ένα χρυσό βεργάλι.Και η κυρά δασκάλισσα με το μαργαριτάριείπαμε δα για την κερά ας πούμε για τη βάγια.Άψε βαγίτσα το κερί, άψε και το λυχνάρικαι κάτσε και ντουχιούντιζε ίντα θα μας εβγάλειςγια απάκι για λουκάνικο για χοιρινό κομμάτικι από τον πύρο του βουτσιού να πιούμε μια γεμάτη.Κι από τη μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκικι αν το' κάνε η γαλανή ας είναι ζευγαράκι.Κι από το πιθαράκι σου ένα κουρούπι λάδικι αν είναι κι ακροπλιάτερο βαστούμε και τ' ασκάκι.Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρυακαι φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλικάρια.Κι αν είναι με το θέλημα άσπρη μου περιστέρα
ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε «καλησπέρα».

ΚΑΛΑΝΤΑ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ
Ελάτε εδώ γειτόνισσες
Και εσείς γειτονοπούλες,
Τα σπάργανα να φτιάξουμε
και το Χριστό ν΄ αλλάξουμε.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
Ελάτε όλες σας εδώ.(δις)
Να πάμε να γυρίσουμε
Και βάγια να σκορπίσουμε .
Να βρούμε και την Παναγιά
οπού μας φέρνει τη χαρά.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
ελάτε όλες σας εδώ.(δις)
Κοιμάται στα τριαντάφυλλα,
γεννιέται μες στα λούλουδα.
Γεννιέται μες στα λούλουδα ,
κοιμάται στα τριαντάφυλλα.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
ελάτε όλες σας εδώ.
Τα σπάργανα να φτιάξουμε
και το Χριστό ν΄ αλλάξουμε.

ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ
Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου,
για εβγάτε, δέστε, μάθετε, πως ο Χριστός γεννιέται,
γεννιέται κι αναθρέφεται στο μέλι και στο γάλα,
το μέλι τρών᾿ οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες
και το μελισσοχόρταρο το λούζουντ᾿ οι κυράδες. Κυρά ψιλή, κυρά λιγνή, κυρά γαϊτανοφρύδα, κυρά μ᾿ όταν στολίζεσαι να πας στην εκκλησιά σου,
βάζεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αγκάλι
και τον καθάριο αυγερινό τον βάζεις δαχτυλίδι. Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε, μόνο σας αγαπούσαμε κι ήρθαμε να σας δούμε·
εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μη ραγίσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού πολλούς χρόνους να ζήση. Δώστε μας και τον κόκορα, δώστε μας και την κότα,
δώστε μας και πέντ᾿, έξ᾿ αυγά, να πάμε σ᾿ άλλη πόρτα.

ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΟΝΤΟΥ
Χριστός γεννέθεν, χαρά στον κόσμον,
ακαλή ώρα, καλή ση μέρα,
ακαλόν παιδίον οψές γεννέθεν,
ψες γεννέθεν, ουρανεστάθεν.
Τον εγέννησεν η Παναία,
τον ανέσταισεν Αειπαρθένος.
Εκαβάλλκεψεν χρυσόν πουλάριν,
εκατήη στο σταυροδρόμιν.
Έρπαξαν ατόν οι σκύλ᾿ Εβραίοι,
σκύλ᾿ Εβραίοι και μίλ᾿ Εβραίοι.
Ας σ᾿ αρχοντικά κι άσ᾿ σην καρδίαν,
γαίμαν έσταξεν, φλογήν κι άσ᾿ εφάνθεν.
Όπου έσταξεν κι εμυροστάθεν,
εμυρίσ᾿ ατόν ο κόσμος όλος.
Να μυρίσ᾿ ατόν κι εσύ, αφέντα,
εκατήη στο σταυροδρόμιν.
Έμπα σον νουντάν κι έλα σην πόρτα,
έξου στέκουν τα παλληκάρια.
Έβγαλ᾿ τον κισέ και δος παράδας
έξου στέκουν τα παλληκάρια.
Και θυμίζουν στον νοικοκύρην,
νοικοκύρην και βασιλέαν.

ΚΑΛΑΝΤΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
Α. Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα,
τώρα Χριστός γιννιέτι. (δις)
Γιννιέται κι βαφτίζιτι
στους ουρανούς απάνου. (δις)
Όλοι οι Αγγέλοι χαίρουντι
κι όλοι δοξολογιούντι. (δις)
Και τα δαιμόνια σκάζουνε,
και σκάζουν και πλαντάζουν. (δις)
Σε τούτ᾿ το σπίτι πούρθαμε,
μι μάρμαρου στρουμένου. (δις)

Β. Πόψα Χριστός γεννήθηκε κι ο κόσμος δεν το νιώθει
κι ο κόσμος και τα οικούμενα κι ο βασιλιάς Ηρώδης.
Κι εκεί που ακούμπησε ο Χριστός χρυσό δενδράκι βγήκε, χρυσό κλωνί, χρυσό δεντρί, χρυσό μαργαριτάρι.
Το δέντρο ήταν ο Χριστός, τα κλώνια οι αποστόλοι και τα γαρουφαλάκια του ήταν οι προφητάδες.
Που προφητούσαν κι έλεγαν για του Χριστού τα πάθη κι εμείς Χριστό τραγ'δήσαμε Χριστός να μας φυλάει.
Όσα άστρα έχει ο ουρανός και φύλλα από τα δέντρα, τόσα καλά να δώσ’ Θεός σ’ αυτό το νοικοκύρη.