Ανδρεία, αυτοθυσία, διχασμός και διχόνοια.

Γιώργος Πιπερόπουλος -  1989 - Επίκουρος καθηγητής ΑΒΣΘ

Διάλεξα για τίτλο τα 4 γνώριμα και ίσως αναπόσπαστα ψυχοκοινωνικά μας χαρακτηριστικά - την ανδρεία, την αυτοθυσία, τον διχασμό και τη διχόνοια – έχοντας επίγνωση του γεγονότος ότι σήμερα πανηγυρίζοντας οι απανταχού της γης Έλληνες και Ελληνίδες την σημαδιακή ημέρα της 25ης Μαρτίου 1821 αποτίουμε φόρο τιμής στους αρχηγούς, ηγέτες και αγωνιστές της εθνικής επανάστασης.
Το μάθημα της Ιστορίας ήταν και παραμένει σαφέστατο: ο Ελληνισμός, εμείς οι Έλληνες και οι Ελληνίδες, οπόταν κατορθώσαμε να πα ραμερίσουμε τις εθνικές μας αδυναμίες της διχόνοιας και του διχασμού τότε μεγαλουργήσαμε σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο δείχνοντας πρωτόγνωρες για το ανθρώπινο γένος εκδηλώσεις ανδρειοσύνης και αυτοθυσίας.
Υπάρχει η αποφθεγματική ρήση που ενώ πολλοί αποδίδουν στο Σερ Γουίνστον Τσώρτσιλλ ίσως ειπώθηκε από άλλον σοφό άνδρα και η οποία δηλώνει ότι... «οι λαοί που ξεχνούνε την ιστορία τους είναι καταδικασμένοι να την ξαναζήσουν».
Και ενώ αυτό δεν ειπώθηκε με στόχο εμάς τους Έλληνες ίσως έχει για εμάς σημαντικά και ανεξίτηλα διαχρονικά νοήματα και σημασίες.
Γιατί από το 1821 μέχρι και σήμερα κάθε φορά που επιτρέψαμε στους εαυτούς μας το σφάλμα να ξεχάσουμε τα διδάγματα της εθνικής μας ιστορίας, δυστυχώς τα ξαναζήσαμε τα αιώνια πάθη και μίση και πληρώσαμε με βαρύ φόρο αίματος και αλληλοσπαραγμών την «απώλεια της μνήμης της ιστορίας μας...».
Όπως γράφει με τόσο πικρό λυρισμό και ο εθνικός μας ποιητής... «Η διχόνοια που βαστάει / ένα σκήπτρο η δολερή / καθενός χαμογελάει, / παρ' το λέγοντας, και σύ. / Κειό το σκήπτρο, που σας δείχνει / έχει αλήθεια ωραία θωριά / Μην το πιάστε γιατί ρίχνει / εισὲ δάκρυα θλιβερά...». Πράγματι, ποιός άλλος λαός στον πλανήτη μας έχει να επιδείξει συμπυκνωμένη μέσα σε τόσο μικρά χρονικά όρια τέτοια έκφανση ηρωισμού, ανδρείας και αυτοθυσίας όση οι Έλληνες με το Αρκάδι, την Κά σο, το Ζάλλογγο και την Αραπίτσα, τη Χίο και τα Ψαρά; Ποιό άλλο εθνικο-απελευθερωτικό κίνημα είδε τους πρωταγωνιστές-ηγέτες του να πέφτουν στα πεδία της μάχης ο ένας μετά τον άλλο μαζί με τους αφα- 6 νείς αγωνιστές τους μη περιμένοντας να «εισπράξουν» την επιβράβευση του αγώνα τους μετά τη δικαίωσή του και την επικράτηση της Επανάστα

Από τις πρώτες κιόλας μέρες του ξεσηκωμού φάνηκε ότι το τίμημα για τη Λευτεριά θα ήταν βαρύ σε αίμα, πόνο και δάκρυα.
Στη Μολδοβλαχία ο «ιερός λόχος» σφαγιάζεται παγιδευμένος και προδωμένος και ο Υψηλάντης κλείνεται σε Αυστριακές φυλακές.
Στο μοναστήρι της Σέ κου ο Γιωργάκης Ολύμπιος τινάζεται στον αέρα διαλέγοντας το θάνατο από την παράδοση, έστω με όρους, ενώ ο Γιάννης Φαρμάκης που παραδίδεται στους Τούρκους με όρους δολοφονείται βρώμικα διδάσκοντας στους μεταγενέστερους το πικρό μάθημα ότι είναι πιο καλά να πέφτει κανείς παρά να συνομολογεί με τον Τούρκο όρους που δεν θα τους σεβαστεί.
Ο Καρπενησιώτης κοντά στον Προύθο ανακόπτεται από ισχυ ρότερες τουρκικές δυνάμεις και πέφτοντας μαζί με τις αποδεκατισμένες δυνάμεις του στον ποταμό για σωτηρία πνίγεται μαζί με πολλούς άνδρες TOU.
Στην μάχη της Αλαμάνας ο Θανάσης Διάκος αιχμαλωτίζεται τραυματισμένος και ανασκολοπίζεται ζωντανός, ενώ στην ίδια μάχη μαζί με δεκάδες άλλα άγνωστα παλληκάρια πέφτει και ο επίσκοπος Σαλώνων Ησαίας. Φυσικά έχει προηγηθεί ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄ και η θανάτωση δεκάδων ανδρών και γυναικών στην Κωνσταντινούπολη αμέσως μετά την εξέγερση στη Μολδοβλαχία.
Στη Ναουσα ο Ζώτος βάζει μπουρλότο στο μπαρούτι και γίνεται κομάτια και αργότερα ο Μάρκος Μπότσαρης πέφτει στο Κεφαλόβρυσο του Καρπενησίου, ο Παπαφλέσας σκοτώνεται στο Μανιάκι, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος θανατώνεται στην Ακρόπολη και εκεί στην Αθήνα πέφτει και ο Γεώργιος Καραϊσκάκης...
Παραδείγματα όπως τα παραπάνω, ένα μικρό κομμάτι της επίδει ξης ανδρείας και αυτοθυσίας, μας καλούνε να σκύψουμε ευλαβικά πάνω στα ιστορικά κείμενα και αφήνοντας στην άκρη την κλινική ουδετε ρότητα του επιστήμονα της συμπεριφοράς που, σαν την ψυχρή αντικειμενικότητα του ιστορικού, απαιτεί αποσύνδεση των συναισθηματικών φορτίσεων από εγκεφαλικές λειτουργίες, να εμπλακούμε χωρίς φόβο και πάθος αλλά με γνώση, συναίσθημα και περηφάνεια σε μια έστω σύντομη αλλά διδακτική ανάπλαση των δεδομένων.
Γιατί πιστεύουμε ότι μόνο εφόσον αφήσουμε σαν άτομα και σαν ομάδες ελεύθερο τον εαυτό μας να ψηλαφίσει «τις πληγές και τις αρετές της φυλής και του Έθνους» με τη λυρικότητα του ποιητή και την κατα- 7 νόηση του θεραπευτή τότε, και μόνο τότε θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε τη διαχρονική σημασία των νοημάτων που μπορεί να αντληθούν από τον αγώνα ηγετών και αγωνιστών του 1821.
Τρεις περίοδοι του αγώνα
Σύμφωνα με μια θεωρητική ιστορική άποψη ο εθνικός απελευθερωτικός αγώνας του 1821 μπορεί να διαιρεθεί σε τρεις σημαντικές περιόδους και, συγκεκριμένα, από το 1821-1825, από το 1825-1827 και από το 1827-1829.
Η πρώτη περίοδος ξεκίνησε με ενθουσιασμό, απερίγραπτες εκφάνσεις ανδρείας και αυτοθυσιών, εντυπωσιακές επιτυχίες κατά των Τούρκων αλλά εκφυλίστηκε με εμφύλιους σπαραγμούς καθώς ο διχασμός και η διχόνοια οδήγησαν σε αιματηρές συγκρούσεις Ρουμελιώτες και κατοίκους του Μωρηά! Στην πρώτη αυτή περίοδο, όμως, δημιουργή θηκαν οι πρώτες δομές του μελλοντικού ελληνικού Κράτους, οι αναγκαίες δομές χερσαίων και ναυτικών δυνάμεων και κάποιες πολιτικοδιπλωματικές καταστάσεις όπως και η Εθνοσυνέλευση.
Στην περίοδο αυτή οι επαναστατημένοι Έλληνες βοηθήθηκαν από τους Ευρωπαίους και Αμερικανούς φιλέλληνες και εδραιώθηκε η κοινωνική ψυχολογία της Εθνικής υπόστασης.
Γιατί, ας μην το ξεχνάμε αυτό, η απόσταση ανάμεσα στην Βυζαντινή αυτοκρατορία με επίκεντρο την Κωνσταντινούπολη και στην υποτυπώδη Ελλάδα του Μωρηά και τη Ρούμελης δεν ήταν απλά και μόνο σημαντική γεωγραφικά αλλά και ψυχοκοινωνικά.

Στη διάρκεια της 2ης περιόδου η Επανάσταση έφτασε στα πρόθυρα της καθολικής κατάρευσης καθώς ο Αντιβασιλέας της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή ἠρθε να βοηθήσει τον Σουλτάνο με χερσαίες δυνάμεις και ναυτικό επικεφαλής του οποίου τέθηκε ο γαμπρός του στρατηγός Ιμπραήμ.

Η τρίτη περίοδος ξεκίνησε με την επιλογή του Ιωάννη Καποδίστρια ως πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας με επταετή θητεία από την Γ΄ Εθνοσυνέλευση και με τη Συνθήκη του Λονδίνου της 6ης Ιουλίου 1827 όταν οι τρεις Μεγάλες Δυνάμεις ζήτησαν από το Σουλτάνο να αναγνωρίσει το Ελληνικό Κράτος και σε επιβεβαίωση των προθέσεών τους έστειλαν στην Πύλο τους στόλους τους.

Εκεί, μετά τη δολοφονία ενός Βρεττανού αξιωματικού στις 20 Οκτωβρίου 1827 έγινε η ιστορική ναυμαχία του Ναυαρίνου και ο συμμαχικός στόλος κατέστρεψε σχεδόν ολοσχερώς την Αιγυπτο-Τουρκική αρμάδα...

‍

Συνέχεια στην επόμενη έκδοση‍