
Γιώργος Πιπερόπουλος - 1989 - Επίκουρος καθηγητής ΑΒΣΘ
Ένα χρόνο αργότερα ξέσπασε ο Ρωσσο-Τουρκικός πόλεμος που τέλειωσε με τη Συνθήκη της Ανδριανούπολης του Σεπτεμβρίου 1829 8 οπόταν ο Σουλτάνος αναγνώρισε την Ελλάδα σαν ανεξάρτητο Κράτος με κληρονομικό ηγεμόνα από Βασιλική οικογένεια όχι όμως από τις οικογένειες της Αγγλίας, Γαλλίας ή Ρωσσίας. Με το τέλος αυτής της περιόδου ήταν πια γεγονός ότι η επανάσταση των Ελλήνων είχε επικρατήσει, και το νέο ελληνικό κράτος με σύνορα μέχρι της Θεσσαλίας και της Άρτας είχε πια γίνει σύγχρονη ιστορική πραγματικότητα. Το υπόβαθρο της Εξέγερσης του 1821 Η πρώτη σοβαρή απόπειρα εξέγερσης των Ελλήνων έγινε το 1770 και είχε σαν υποκινήτρια την αυτοκράτειρα Αικατερίνη. Στόχος της δεν ήταν τόσο η απελευθέρωση των Ελλήνων υπηκόων του Σουλτάνου όσο η δημιουργία μιας κίνησης «αντιπερισπασμού» στις εχθροπραξίες ανάμεσα σε Ρώσσους και Τούρκους. Παρά τις όποιες σκοπιμότητές της εκείνη η εξέγερση δημιούργησε τα πρώτα απαραίτητα σκιρτήματα ψυχοκοινωνικής σημασίας και «εθνικής συνείδησης» στους Έλληνες του Μωρηά και πλησίασε την επιτυχία. Η υποστήριξη των Ρώσων είχε θεμελιωθεί στην ομοθρησκεία της Ορθόδοξης πίστης τους με τους υπόδουλους Έλληνες (και σε κάποια ιστορική συγγένεια του γάμου του Ιβάν του 3ου με μια ανηψιά του τελευταίου Βυζαντινού αυτοκράτορα, του Κωνσταντίνου Παλαιολόyou...). Στην ουσία, βέβαια, η Αικατερίνη επεδίωκε μια «διέξοδο» στη Μεσόγειο. Υπάρχει μια ιστορική θεωρία σύμφωνα με την οποία η επανάσταση του 1770 είχε βρει θετική απήχηση ανάμεσα στους Έλληνες του Μωρηά ακριβώς επειδή υπήρχε σύμπτωση επιδιώξεων και ψυχοπολιτικής έντασης σε ολάκερο τον πληθυσμό. Συγκεκριμένα, οι ανώτερες και οι μεσαίες τάξεις του Μωρηά (όπως και της Ρούμελης) διατηρούσαν έντο να συναισθήματα αντιπάθειας προς την Πύλη δεδομένου ότι απαγορευόταν η μεταβίβαση γης από Τούρκους σε Έλληνες. Την ίδια εποχή οι νησιώτες Έλληνες αποκτούσαν πλούτη και ελευθερία κινήσεων δρώντας ανενόχλητοι στη θάλασσα της Μεσογείου με τα καράβια τους. Την ίδια εποχή στο Μωρηά οι άκληροι και φτωχοί γεωργοί είχαν κάθε λόγο να αισθάνονται επαναστατημένοι κατά των Τούρκων. Τελικά ιερείς και οπλαρχηγοί είχαν τους δικούς τους στόχους για την καταπολέμηση των Τούρκων. 9 Σύμφωνα με την παραπάνω θεωρία συνηπήρχαν όλα τα απαραίτητα στοιχεία για μια εξέγερση και για το λόγο τούτο η επανάσταση του 1770 είχε σημαντική επιτυχία και, ίσως, θα εσήμαινε την Ελευθερία αν η τσαρική Ρωσία δεν είχε υπαναχωρήσει οπότε και το κίνημα πνίγηκε στο αίμα. Από την θεωρητική αυτή άποψη ξεκίνησε και μια νεώτερη ερμη νεία και αυτής της επανάστασης του 1821 που διέκρινε μια «ταξική ιδεο λογία» στον αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν την εξέγερση του 1770 γράφτηκαν στις σελίδες της διεθνούς ιστορίας μερικές από τις πλέον σημαντικές πτυχές της. Με την επανάσταση του 1776 γεννήθηκαν οι ΗΠΑ, με την Γαλλική Επανάσταση του 1789 γεννήθηκαν οι ιδέες της Ελευθερίας, της Ισότητας και της Δημοκρατίας και λαϊκής κυριαρχίας και οι Βασιλικοί οίκοι της Ευρώπης αναγκάστηκαν να αναθεωρήσουν πολλές τακτικές τους. Την ίδια εποχή η Οθωμανική αυτοκρατορία έδειχνε κουρασμένη, γηρασμένη και έτοιμη για διαμελισμό. Η Ρωσία δεν σταμάτησε να επιδιὠκει διέξοδο προς την Μεσόγειο, ενώ η Αγγλία και η Γαλλία παρά τους εξοντωτικούς Ναπολεονικούς τους πολέμους δεν έπαψαν να ενδιαφέρονται για την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Γάλλοι και Άγγλοι αντήλλασσαν δώρα, φιλοφρονήσεις και πρεσβευτές με την Πύ λη – ενώ το ίδιο έκαναν ταυτόχρονα με τον Αλή Πασσά των Ιωαννίνων και με Έλληνες οπλαρχηγούς και επιφανείς πολίτες στη Ρούμελη και το Μωρηὰ όπως και στα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου πελάγους. Την ίδια εποχή σε όλες τις Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες υπήρχαν πλούσιες και πολυάνθρωπες ελληνικές παροικίες με διαπρεπείς ομογε νείς στο εμπόριο, τα γράμματα και τις τέχνες αλλά και στη διπλωματία. Στην αυλή του Τσάρου υπουργός εξωτερικών ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας και υπασπιστής του ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Σύμφωνα με μια ενδιαφέρουσα κοινωνικο-ιστορική θεωρία τα «παιχνίδια» που παίχτηκαν εκείνη την εποχή στον ελλαδικό γεωπολιτικό χώρο από τους Μεγάλους της Ευρώπης αντικατοπτρίζονται σε μικρογραφία από τα παιχνίδια που παίχτηκαν στην εναλλαγή ελέγχου των Ιονίων νήσων. Μέσα σε χρονικό διάστημα είκοσι περίπου ετών τα νησιά αυτά «άλλαξαν χέρια» όταν οι Γάλλοι τα πήραν από τους Βενετούς το 1797 και τα έχασαν στους Ρώσσους το 1799. Οι Τούρκοι τα ξανακατέλαβαν το 1800 αλλά οι Γάλλοι τα έθεσαν και πάλι υπό την κηδεμονία τους το 1807 και οι Άγγλοι τα έκαναν δικά τους το 1814 και το 1817 έδωσαν 10 στον Αλή Πασά των Ιωαννίνων και το δικαίωμα ελεύθερης διέλευσης από το λιμάνι της Πάργας που ανήκε διοικητικά στα Ιόνια νησιά «σαν δείγμα καλής φιλίας...». Αναμφίβολα από όλες αυτές τις αλλαγές κατοχής οι Έλληνες έβγαιναν πάντοτε ζημιωμένοι. Από την άλλη μεριά, όμως, αυτά τα παιχνίδια της ανοιχτής και κρυφής διπλωματίας των Μεγάλων Δυνάμεων δημιούργησαν το απαραίτητο υπόβαθρο και το ψυχοκοινωνικό πλαίσιο αναφοράς μέσα από το οποίο υφάνθηκε το όραμα των υπόδουλων Ελλήνων, το όραμα των Ελλήνων για τη δημιουργία ενός ελεύθερου Κράτους. Επιπρόσθετα υπήρχαν στην Ευρώπη, τις παραμονές της Επανάστασης και άλλα χρήσιμα στοιχεία – οι Ναπολεονικοί πόλεμοι έδωσαν σωρεία έμπειρων Γάλλων αξιωματικών-μισθοφόρων που δίδαξαν στους Έλληνες (αλλά και τους Τούρκους και Αιγύπτιους) τις πολεμικές τέχνες. Οι φιλέλληνες έδρασαν ανοικτά και παρασκηνιακά προσφέροντας οικονομική και πολιτική βοήθεια μέσα από την κοινωνική ψυχολογία του ρομαντισμού της εποχής τους. Η τσαρική αυλή λειτούργησε σαν μεγάλο «Σχολείο» για την προετοιμασία στελεχών που θα χρειαζόταν ο αγώνας και αργότερα το Έθνος. Συνηπήρχαν λοιπόν όλα τα στοιχεία αλλά χρειαζόταν η ... σπίθα! Η δημιουργία το 1814 της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό από τους Σκουφά, Ξάνθο και Τσακάλωφ εδραίωσε τον αναγκαίο «διεθνή φορέα» υποβοήθησης της εξέγερσης. Αλλά το απροσδόκητο έναυσμα δόθηκε από τον Αλή Πασσά ο οποίος το 1820 κήρυξε την ανεξαρτησία του από την Πύλη και «σήκωσε το δικό του μπαϊράκι». Την 22α Φεβρουαρίου 1821 ο Υψηλάντης, έχοντας ζητήσει άδεια για αόριστο χρονικό διάστημα, ντυμένος ὁμως με την αυτοκρατορική τσαρική στολή του φτάνει στο Ιάσιο όπου στις 24 Φεβρουαρίου καλεί τους Έλληνες σε εθνική επανάσταση δηλώνοντας...» κινηθήτε, ὦ φίλοι, και θέλετε ιδεί μίαν κραταιάν δύναμιν να υπερασπισθεί τα δίκαιά pag...». Αναμφίβολα η δύναμη ήταν η Ρωσία η οποία – κάτω από την πίεση του Αυστριακού Μέττερνιχ και πίσω από τις δικές της σκοπιμότητες – αποκηρύσσει τον Υψηλάντη και δίνει άδεια σε Τουρκικά σρατεύματα να μπούνε στη Μολδοβλαχία και να πνίξουν στο αίμα την εξέγερση των Ελλήνων... 11 Την 25 Μαρτίου 1821, στη Μονή της Αγίας Λαύρας, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ορκίζει τα παληκάρια και ο αγώνας αρχίζει επίσημα. Στην προκήρυξή του προς τους Προξένους των ξένων δυνάμεων, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός γράφει: «ημείς το ελληνικόν έθνος των Χριστιανών βλέποντας ότι μας καταφρονεί το Οθωμανικόν γένος και σκοπεύει τον όλεθρον εναντίον μας πότε μ' ένα πότε μ' άλλο τρόπον, αποφασίσαμεν σταθερώς ή να αποθάνωμεν όλοι ή να ελευθερωθώμεν και τούτου ἐνεκα βαστούμε, τα όπλα εις χείρας ζητούντες τα δικαιώματά μας. Όντες, λοιπόν, βέβαιοι ότι όλα τα χριστιανικά βασίλεια γνωρίζουν τα δίκαιά μας και όχι μόνον δεν θέλουν μας εναντιωθούν, αλλά και θέλουν μας συνδράμει και ότι έχουν εις μνήμην ότι οι ένδοξοι πρόγονοί μας εφάνησαν ποτέ ωφέλιμοι εις την ανθρωπότητα δια τούτο ειδοποιούμεν την εκλαμπρότητά σας και σας παρακινούμεν να προσπαθήσετε να είμεθα υπό την εύνοιαν και προστασίαν του μεγάλου κράτους του TOU...». Την προκήρυξη την έλαβαν οι Πρόξενοι την 26η Μαρτίου 1821... Αυτό που σήμερα γιορτάζουμε, είχε δεθεί πολύ σωστά πάνω στον διπλό ψυχοκοινωνικό άξονα της «πίστης και της λευτεριάς...». Σκύβοντας σήμερα ευλαβικά πάνω από τις ιστορικές μνήμες εκεί νων των ανδρών και γυναικών, εκείνων των γεγονότων ας είμαστε βέβαιοι ότι θα βρούμε και δείγματα ανδρείας και αυτοθυσίας όπως θα βρούμε και αρνητές της απώλειας της ζωής τους για κάποιο θαμπό, από μακρο ιδεώδες που δεν τους άγγιζε σαρκικά. Θα βρούμε ανεξίτηλα σημάδια διχασμού και διχόνοιας όπως και σημάδια πράξεων έμπνευσης και ομόνοιας προερχόμενα και από Έλληνες αλλά και από φιλέλληνες. Και όλα αυτά γιατί τα 4 παραπάνω χαρακτηριστικά είναι κοινά γνωρίσματα της ελλαδικής οικογένειας και κομμάτια από την συμβολική σάρκα του Έθνους ήταν και οι ηγέτες και οι αγωνιστές του 1821. Σίγουρα πάντοτε μπορούμε, εκ των υστέρων, να επερωτήσουμε και άτομα και πράξεις και γεγονότα και φαινόμενα. Με την ίδια όμως σιγουριά μπορούμε να πούμε ότι και σήμερα στις 25 Μαρτίου 1989 υπάρχουν εμφανείς κίνδυνοι διχασμού και διχόνοιας και ορατοί κίνδυνοι εξ ανατολών. Ευτυχώς, για μας τους Έλληνες δεν έπαψαν να υπάρχουν σαν συντριπτική πλειοψηφία όλοι εκείνοι που τρέχουν ΠΡΟΣ την ελευθερία την ώρα που λίγοι ζητούν αποφυγή των ευθυνών που συνεπάγεται η Ελευθερία.