99 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή

Γράφει ο Πλάτων Ρούτης - proutis0107@rogers.com

ΣΜΥΡΝΗ: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΝΗΜΗ

Πως να γράψεις για την Σμύρνη και να μη λυγίσεις. Με τι λόγια να περιγράψεις το μαρτύριο του λαού που ξεριζώθηκε και μάτωσε; Έχει περάσει σχεδόν ένας αιώνας από αυτή την καταστροφή της Σμύρνης, την σφαγή και την προδοσία.  Πέρασαν τόσα χρόνια αλλά οι θύμισες από εμάς τους μεταγενέστερους, τα παιδιά και τα εγγόνια των προσφύγων της Μικράς Ασίας και του Πόντου αλλά και γενικότερα ο Ελληνισμός δεν μπορεί να ξεχάσει την θηριωδία που έζησε. Η ιστορία της καταστροφής της Σμύρνης είναι και θα παραμείνει πάντα στην συλλογική μνήμη των Ελλήνων. Οι λέξεις που έχουν μείνει αποτυπωμένες στο μυαλό μας από τις αφηγήσεις είναι, φωτιές, αίμα, θάνατος, πτώματα, θρήνος και οδυρμός.   Πως να γράψεις για την βία, το έγκλημα και τον σφαγιασμό τόσων αθώων ανθρώπων που η κακή τους μοίρα τους έριξε μέσα στη σφαγή στο πολιτικό παιχνίδι των μεγάλων δυνάμεων. 

Γράφοντας για τα πάθη του Ελληνισμού μέσα στους αιώνες αλλά ειδικά για την καταστροφή της Σμύρνης και τον σφαγιασμό των Ελλήνων δεν μπορείς να μείνεις ασυγκίνητος και δεν μπορείς και να σταματήσεις  τα βαριά συναισθήματα που σε έχουν πλημμυρήσει και σε πνίγουν.  

Ήταν Δεκέμβρης του 1924, λίγο πριν τα Χριστούγεννα. Ένα σκοτεινό πλοίο, με 400 τόνους φορτίο, έμπαινε στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Κανείς δεν ήξερε τι μετέφερε, εκτός, ίσως, από τις ελληνικές αρχές, που το απέκρυψαν για να μην κακοκαρδίσουν τους Βρετανούς πλοιοκτήτες και τους Γάλλους ιδιοκτήτες του φορτίου. Το μαύρο πλοίο είχε το παράξενο όνομα «ΖΑΝ Μ.».

Οι εργάτες του λιμανιού πληροφορήθηκαν το περιεχόμενο του φορτίου και αντέδρασαν έντονα, εμποδίζοντας το πλοίο να αποπλεύσει. Με παρέμβαση, όμως, του Άγγλου πρόξενου και την επέμβαση, προφανώς, των δυνάμεων καταστολής, το πλοίο, εντέλει, απέπλευσε για τη Μασσαλία, τον τόπο προορισμού του.

Η εφημερίδα “ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ” την 13.12.1924 έγραψε :

«Ήταν τα οστά Ελλήνων ηρώων… ήταν τα οστά των Ελλήνων στρατιωτών που μετά τας ομαδικάς σφαγάς και εξοντώσεις αργοπέθαιναν εις στα στρατόπεδα αιχμαλώτων, από τα οποία το φοβερότερον ήτο το στρατόπεδον του Ουσάκ»…

Επίσης η εφημερίδα «NEW YORK TIMES» τον Δεκέμβρη του 1924 με τίτλο «Μια απίθανη ιστορία από ένα φορτίο με ανθρώπινα οστά», έγραψε την είδηση: «Η Μασσαλία είναι σε αναταραχή από μια ασύλληπτη ιστορία, που οφείλεται στην άφιξη στο λιμάνι ενός πλοίου που φέρει βρετανική σημαία και ονομάζεται “ΖΑΝ Μ.” και μεταφέρει ένα μυστήριο φορτίο 400 τόνων ανθρώπινων οστών για να χρησιμοποιηθούν στις εκεί βιομηχανίες. Λέγεται ότι τα οστά φορτώθηκαν στα Μουδανιά και στη θάλασσα του Μαρμαρά και είναι τα απομεινάρια θυμάτων από τις σφαγές στη Μικρά Ασία…».

Τετρακόσιοι τόνοι οστά από 50.000 ανθρώπους. Τους μάζεψαν σε κιβώτια και τους έστειλαν να γίνουν κουμπιά και άλλα κοκάλινα είδη στη Μασσαλία. Με βάση κάποιες γραπτές συμφωνίες ανάμεσα σε Γάλλους βιομηχάνους, Τούρκους εμπορικούς κατσαπλιάδες, Άγγλους πλοιοκτήτες και τραπεζίτες που, φυσικά, χρηματοδότησαν τη “συναλλαγή”.

Έτσι έπεσε η αυλαία της Μικρασιατικής Καταστροφής. Τα θύματα έγιναν κουμπιά στα ρούχα των ηθικών αυτουργών της καταστροφής.

Όσο και να προσπαθήσει κανείς να είναι αντικειμενικός στον δράμα και τον σφαγιασμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από τους Τούρκους στρατιώτες, θα του είναι πολύ δύσκολο και αυτό γιατί όλους μας έχει σημαδέψει άμεσα ή έμμεσα. αυτή η τραγωδία. Βρίσκονται ακόμα ανάμεσά μας αυτοί που σε περασμένη ηλικία σήμερα, επέζησαν και μας διηγήθηκαν ιστορίες από την προσωπική τους εμπειρία. Με τα μάτια τους υγρά από τον χαμό δικών τους ανθρώπων και με πόνο στο στήθος, μας έχουν μιλήσει αυτά που ο ιστορικός της εποχής εκείνης δεν μπορούσε να συλλάβει. Δηλαδή πως περιγράφεις τον ανθρώπινο πόνο; Δε γράφεται με λέξεις εκτός να τον πεις με τα χείλη, με τα μάτια και με ένα βλέμμα που έχει μπροστά του σκοτωμούς, αίμα, βία και  αδικία. Μόνο οι γιαγιάδες και οι παππούδες μας τα έχουν πει γιατί τα έζησαν τόσο έντονα.

Η γενιά που ‘ζησε το χαμό, πάει έφυγε. Οι επόμενες γενιές οφείλουν να μαθαίνουν από την Ιστορία, να θυμούνται από τις διηγήσεις και να κρίνουν αθώους και φταίχτες. Μικρασία 1922 και ο Ελληνισμός ξεριζώνεται, σφαγιάζεται, εξανδραποδίζεται. Ελλάδα 2021, έχει ηθική υποχρέωση τουλάχιστον να μην ξεχάσει. Όχι για να κάνει ο Ελληνισμός τα ίδια που τράβηξε πριν από τόσα χρόνια σε άλλους, αλλά να πάρει μαθήματα από την ιστορία και να μάθει ποιες ήταν αυτές οι δυνάμεις που οδηγούσαν τον κόσμο στην καταστροφή;

Η απόφαση για την αποστολή ελληνικών στρατευμάτων στη Μικρά Ασία πάρθηκε στις 6/5/1919 με το νέο ημερολόγιο. Ποιος ήταν ο χαρακτήρας της μικρασιατικής εκστρατείας; Τι πόλεμος ήταν για ποιο σκοπό και για ποια συμφέροντα; Μπορούσε να υπάρξει όφελος για το λαό μας απ' αυτόν, ακόμη και αν δεν είχε τραγική κατάληξη;

Ήταν μια απόφαση που δεν εξασφάλιζε τίποτα στην Ελλάδα, αλλά, αντίθετα, έβαζε το λαό της σε ανυπολόγιστες περιπέτειες. Καμιά από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις δεν αναγνώρισε στην Ελλάδα δικαιώματα πάνω στα εδάφη της Μικράς Ασίας . Τέτοιες ελπίδες στην ελληνική αστική τάξη έδιναν, στα παρασκήνια, μόνο οι Άγγλοι, εκμεταλλευόμενοι τον μεγαλοϊδεατισμό και το γεγονός ότι στην περιοχή υπήρχε ισχυρό ελληνικό στοιχείο.

Η μικρασιατική εκστρατεία ήταν ένας πόλεμος άδικος και κατακτητικός. Τα στρατευμένα παιδιά του Ελληνικού λαού δε στάλθηκαν εκεί για την απελευθέρωση των υπόδουλων αδελφών, αλλά χρησιμοποιήθηκαν από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, κυρίως την Αγγλία, για να καταπνίξει την τουρκική εθνική αντίσταση, που απόβλεπε στην κατάκτηση και κατοχύρωση της εθνικής ανεξαρτησίας της Τουρκίας.

Ήταν ένας πόλεμος τυχοδιωχτικός, καταδικασμένος, από το ξεκίνημά του ακόμα, σε αποτυχία, γιατί γινόταν με εντολή και για λογαριασμό των ιμπεριαλιστών και σε αντίθεση με το γενικό αίτημα και τη θέληση του ελληνικού λαού για την ειρήνη. Ο Ελληνικός λαός μετά τους Βαλκανικούς πολέμους ήθελε την ειρήνη και οι «σύμμαχοι τον έσπρωξαν σε αυτή την Μικρασιατική καταστροφή.

Οι ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις που αποβιβάστηκαν στη Σμύρνη, δεν είχαν σχεδόν καμιά ελευθερία κίνησης και δράσης. Τις κινήσεις τους τις αποφάσιζαν και τις έλεγχαν οι δυτικές στρατιωτικές αρχές της Εγγύς Ανατολής, με γνώμονα την ικανοποίηση των απαιτήσεων και των αναγκών της εξωτερικής πολιτικής των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και ιδιαίτερα σύμφωνα με τις απαιτήσεις και τις ανάγκες του αγγλικού ιμπεριαλισμού. Για κάθε κίνηση του ελληνικού στρατού απαιτούνταν «έγκρισης Κάλθροπ (Άγγλου ναυάρχου) ή μετά τυχόν αναχώρηση  αυτού, του προϊσταμένου Συμμαχικού Στόλου εν Σμύρνη».

Η μαρτυρία του στρατηγού Κ. Νίδερ, αρχηγού του ελληνικού στρατού κατοχής, ότι οι ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις δεν είχαν ελευθερία κινήσεων, κλείνει μέσα της όλη την αλήθεια για το νόημα της μικρασιατικής εκστρατείας. Οι ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις, στα χρόνια 1919-1922, από στήριγμα της εθνικής ανεξαρτησίας της Ελλάδας είχαν γίνει όργανο της αγγλικής πολιτικής στην Εγγύς Ανατολή. Ο Γ. Δαφνής παρατηρεί ότι την εποχή εκείνη είχε καταλυθεί και η στοιχειώδης μορφή εθνικής ανεξαρτησίας.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, που δείχνει με τον πιο πειστικό τρόπο πως ο ελληνικός στρατός είχε χάσει τον εθνικό του χαρακτήρα και είχε μετατραπεί σε εκστρατευτικό Σώμα του υπουργείου Αποικιών της Αγγλίας, αποτελεί το παρακάτω τηλεγράφημα του Βενιζέλου από το Λονδίνο προς τον αρχιστράτηγο Παρασκευόπουλο: «Άγγλος υπουργός Στρατιωτικών εξουσιοδοτεί στρατηγό Μιλν (πρόκειται για τον αρχηγό των αγγλικών στρατευμάτων κατοχής στην Τουρκία), όπως, αν κρίνει ενδεδειγμένο, επιτρέψει εις ημέτερα στρατεύματα, εν περιπτώσει τουρκικής επιθέσεως, συνεχίζωσιν αντεπιτιθέμενα την καταδίωξιν και πέραν των τριών χιλιομέτρων υπό τον όρον ότι μετά πέρας επιχειρήσεως, στρατεύματά μας επανέρχονται εντός ορισθείσης γραμμής κατοχής. Συνιστώ αποστείλατε εις Κωνσταντινούπολιν Αρχηγόν Επιτελείου, όπως επιτύχει άδειαν ταύτην».

Με άλλα λόγια, τα γεγονότα των χρόνων 1919-1922 στην Εγγύς Ανατολή δεν ήταν μια ελληνοτουρκική διένεξη, ένας πόλεμος ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι τον πόλεμο αυτό τον διεξήγαγαν κυρίως ο ελληνικός στρατός και οι τουρκικές εθνικοαπελευθερωτικές δυνάμεις, ενεργό, πρωτεύοντα ρόλο διαδραμάτιζαν όλες οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της Αντάντ, οι οποίες σ' έναν ξέφρενο ανταγωνισμό μεταξύ τους, πάλευαν για το μοίρασμα της περιοχής και για τα πετρέλαιά της.

Τραγωδία για την Ελλάδα, κέρδη για τον ιμπεριαλισμό

Η πρώτη ελληνική μεραρχία αποβιβάστηκε στη Σμύρνη στις 15/5/1919. Η ελληνική κυβέρνηση αντιμετώπισε το γεγονός σαν απαρχή της πραγματοποίησης της Μεγάλης Ιδέας. Το αποτέλεσμα όμως ήταν η καταστροφή . Μέσα σε τρία χρόνια, τα πράγματα αντιστράφηκαν. Στις 9 Σεπτέμβρη του 1922, ο κεμαλικός στρατός μπήκε στη Σμύρνη. Το τι ακολούθησε είναι λίγο - πολύ γνωστό. Πέραν της οικονομικής εξαθλίωσης που έφερε στον ελληνικό λαό ο τυχοδιωκτισμός της εκστρατείας και η υποτέλεια στον ιμπεριαλισμό, πέραν των απωλειών σε ανθρώπινες ζωές που έφερε ο τρίχρονος πόλεμος, η μικρασιατική καταστροφή οδήγησε και στον ξεριζωμό ολόκληρης της ελληνικής παροικίας, που αιώνες ζούσε και δημιουργούσε στην περιοχή. Ακόμη η Ελλάδα έχανε τα Δωδεκάνησα που παρέμειναν υπό ιταλική κατοχή, την Ανατολική Θράκη που δόθηκε στην Τουρκία, τη Βόρειο Ήπειρο που επιδικάστηκε στην Αλβανία και την Κύπρο που παρέμεινε στη Βρετανία. Ιδιαίτερα οι Έλληνες της Κύπρου και των Δωδεκανήσων ξεπουλήθηκαν στην αποικιοκρατία με τη Συνθήκη της Λωζάνης, που ακολούθησε τη μικρασιατική καταστροφή , χωρίς καν να ρωτηθούν.

Ο μεγάλος κερδισμένος ήταν ο ιμπεριαλισμός, ιδιαίτερα ο αγγλο-αμερικάνικος. Οι Εγγλέζοι άρπαξαν την ευκαιρία όταν ο στρατός του Κεμάλ καταδίωκε τους Έλληνες της Μικράς Ασίας και ανενόχλητοι, τον Οκτώβρη του '22, κατέλαβαν τη Μοσούλη. Τα πετρέλαια της περιοχής περνούσαν στα χέρια τους. Αλλά και οι Αμερικανοί έβαλαν πόδι στην περιοχή της Εγγύς Ανατολής. Στις 6/8/1923, οι ΗΠΑ υπέγραψαν διμερή συμφωνία με την Τουρκία, με την οποία εξασφάλιζαν για τα αμερικανικά μονοπώλια ίσα δικαιώματα μ' αυτά που είχαν οι τουρκικές επιχειρήσεις. Ο ιμπεριαλισμός μοίρασε τη λεία με το δικό του τρόπο. Κι ανεξαρτήτως ποιες από τις δυνάμεις του ήταν λιγότερο ή περισσότερο κερδισμένες, δυσαρεστημένες ή ευχαριστημένες, το σίγουρο ήταν πως οι μόνοι χαμένοι ήταν οι λαοί της περιοχής που πλήρωσαν με αίμα χιλιάδων  γυναικόπαιδων για τα κέρδη τους.

Η εκστρατεία της Μικράς Ασίας , όχι μόνο δεν πρόσφερε τίποτα για την υπεράσπιση και κατοχύρωση των δικαιωμάτων και της ισοτιμίας της ελληνικής μειονότητας στην περιοχή της Μικράς Ασίας , για τη σωτηρία του ελληνισμού στο όνομα του οποίου άρχισε, αλλά, αντίθετα, στάθηκε η βασική αιτία του ξεριζωμού του από τις πανάρχαιες εστίες του.

Διδώ Σωτηρίου: Ανάθεμα στους αίτιους!

«…τόσα φαρμάκια, τόση συφορά κι εμένα ο νους να γυρίσει θέλει πίσω στα παλιά! Να‘ ταν, λέει, ψέμα όλα όσα περάσαμε και να γυρίζαμε τώρα δα στη γη μας, στους μπαξέδες μας, στα δάση μας με τις καρδερίνες, τις κάργες και τα πετροκοτσύφια, στα περιβολάκια μας με τις μαντζουράνες και τις ανθισμένες κερασιές, στα πανηγύρια μας με τις όμορφες… Αντάρτη του Κιορ Μεμέτ, χαιρέτα μου τη γη όπου μας γέννησε… Ας μη μας κρατάει κάκια που την ποτίσαμε με αίμα… Ανάθεμα στους αίτιους!»