Καναδάς. Ένα όνομα με μικρή ιστορία προδιαγράφει ένα τεράστιο μέλλον

Ενώ αναμένουμε σε λίγες ημέρες να φωτίσει ο ουρανός με βεγγαλικά και οι πολίτες του Καναδά να συνεορτάσουν τα 157 χρόνια της δημιουργίας της χώρας, ο Ελληνικός Τύπος παραθέτει μία συμπυκνωμένη καταγραφή της ιστορίας αυτού του τόπου.
Κάθε πατρίδα έχει πάντα μία ενδιαφέρουσα καταγεγραμμένη ιστορία να «αφηγηθεί». Ο Καναδάς, βέβαια, δεν μπορεί να αποτελέσει εξαίρεση από την ιστορική αυτή αρχή.
Ξεκινώντας από το όνομα της χώρας, υπάρχουν πολλές θεωρίες οι οποίες προσπαθούν να ρίξουν φως στο αίνιγμα της ονομασίας. Η επικρατέστερη και μόνη, μέχρι στιγμής, ιστορικά αποδεδειγμένη θεωρία βρίσκει τα στοιχεία της στα ημερολόγια του Γάλλου ερευνητή και χαρτογράφου Jacques Cartier (1491-1557) που ως απεσταλμένος του βασιλιά της Γαλλίας, Φραγκίσκου Α’, το 1534 έκανε το πρώτο του ταξίδι αναζητώντας νέες θαλάσσιες οδούς προς τον Ειρηνικό ωκεανό για την υποστήριξη του γαλλικού εμπορίου προς τις αγορές της Ασίας. Κατά την διάρκεια αυτού του ταξιδιού και την τρίτη στάση που έκανε στο Gaspé Bay του Quebec, 24 Ιουλίου της ίδιας χρονιάς, εγκατέστησε δεκάμετρο σταυρό αναφωνώντας «Να ζήσει ο βασιλιάς της Γαλλίας» προσαρτώντας με αυτόν τον τρόπο την περιοχή στη γαλλική κυριαρχία. Οι ευρωπαίοι κάτοικοι που έμειναν εκεί την ονόμασαν «Νέα Γαλλία». Πριν επιστρέψει χαρτογράφησε τα εδάφη του κόλπου του St. Lawrence και πήρε μαζί του δύο γιους του αρχηγού της φυλής των Iroquoian, του Donnacona, για να τους εκπαιδεύσει ως διερμηνείς στην Γαλλία.
Το 1535 επέστρεψε στις νέες γαλλικές κτίσεις και πατρώα γη των αυτόχθονων Iroquoian. Κατά την επιστροφή του και έχοντας μαζί του τους δύο νεαρούς άνδρες, αυτοί μόλις αντίκρυσαν και αναγνώρισαν τον τόπο τους αναφώνησαν «Chemin de kanata» που σημαίνει «ο δρόμος προς το χωριό ή περιοχή». Ο Cartier, όμως, άκουσε «Chemin de canada». Κατέγραψε αμέσως την περιοχή ως «βασίλειο του Καναδά» στο ημερολόγιο του γράφοντας πως η είσοδος του ποταμού «είναι η οδός στην και η αρχή της διαδρομής προς τον Καναδά» ενώ την ίδια στιγμή ονομάτισε την περιοχή των ιθαγενών «Η περιοχή του Καναδά». Στο δεύτερο αυτό ταξίδι του χαρτογράφησε και τις ακτές του ποταμού μέχρι το χωριό Hochelaga, το σημερινό Μοντρεάλ. Σύμφωνα με πληροφορίες η λέξη «kanata» στην γλώσσα των Iroquoian -νεκρή γλώσσα πια- ήταν αναφορά στο χωριό Stadacona, την σημερινή πόλη του Κεμπέκ, και ως περιγραφή μάλλον όριζε μέχρι και την ευρύτερη περιοχή του σημερινού Μοντρεάλ. Τέσσερα χρόνια μετά την επιστροφή του, το 1540 ο Cartier διατάχθηκε να επιστρέψει στον Καναδά ως Γενικός Στρατηγός για να θεμελιώσει την νέα αποικία της Γαλλίας.
Μία άλλη ενδιαφέρουσα και χιουμοριστική περιγραφή της προέλευσης του ονόματος της χώρας αποτελεί η προφορική αναφορά που είχαν δώσει οι ισπανόφωνοι ψαράδες και φαλαινοκυνηγοί στην θαλάσσια περιοχή στην οποία αλίευαν πολύ πριν από τον Cartier. Στα νερά αυτά ψάρευαν Ισπανοί, Πορτογάλοι, Γάλλοι και Βρετανοί. Σύμφωνα με αναφορές, οι ισπανόφωνοι αφού δεν έβρισκαν «πλούτη» στο Baie des Chaleurs (Chaleur Bay, που βρίσκεται μεταξύ του Quebec και του New Brunswick) αναφερόντουσαν στην περιοχή ως «aca nada» ή «cá nada» που σημαίνει «(Δεν υπάρχει) Τίποτα εδώ». Αποτέλεσμα αυτού ήταν η περιοχή να αποκαλείτε ως «Capa da Nada», «Ακρωτήρι (του) Τίποτα».
Από τον 16ο έως και τις αρχές του 18ου αιώνα η περιοχή γύρω από τον ποταμό του St. Lawrence έφερε το όνομα Νέα Γαλλία. Το τέλος, όμως, της γαλλικής κυριαρχίας τέθηκε με την λήξη του εκατόνπενηντάετούς πολέμου μεταξύ των γαλλικών και βρετανικών δυνάμεων στη Βόρεια Αμερική. Η τελική φάση του πολέμου, ο Επταετής πόλεμος (1755-1763), βρίσκει την Μεγάλη Βρετανία νικήτρια βάζοντας υπό την κυριαρχία της τα πρώην γαλλικά εδάφη. Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια του Καναδά, […] «μετά την κυριαρχία τους οι Άγγλοι ονομάτιζαν την γεωγραφική περιοχή Επαρχία του Κεμπέκ (Province of Quebec). Οι Γάλλοι αντιδρούσαν στο όνομα. Τελικά οι Βρετανοί ενέδωσαν και υιοθέτησαν επισήμως το όνομα Καναδά στην Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου του Καναδά το 1791 δημιουργώντας το Upper και Lower Canada. Με την Ενωτική Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου το 1841 οι δύο προαναφερόμενες περιοχές (Upper και Lower) επανενώθηκαν ονοματίζοντας την «Βρετανική Επαρχία του Καναδά». Τότε ήταν που οι Γάλλοι άρχισαν να αγκαλιάζουν το όνομα Quebec». […] Η τότε ομοσπονδία συμπεριελάμβανε τις τέσσερις επαρχίες του Ontario, του Quebec, του New Brunswick και της Nova Scotia. Σήμερα η χώρα αποτελείται από δέκα επαρχίες και τρεις επικράτειες.
Στα ιστορικά αρχεία βρίσκονται πολλά ονόματα τα οποία είχαν προταθεί και είχαν απορριφθεί. Μεταξύ των πολλών, χαρακτηριστικά είναι τα ονόματα όπως το Anglia που είναι το μεσαιωνικό λατινικό όνομα της Αγγλίας, ή το Albionoria, η Αλβιώνα του βορρά, ή το Borealia που βρίσκει την ρίζα της στο λατινικό λήμμα borealis και σημαίνει «βορινό» (βλ. το όνομα της Αυστραλίας που βρίσκει την ρίζα του στο λατινικό australis που σημαίνει «νότιο»), ή το Cabotia, προς τιμήν του Ιταλού εξερευνητή John Cabot που εξερεύνησε τις ανατολικές ακτές του Καναδά για τον Άγγλο βασιλιά Henry VII, ή το Mesopelagia, εδάφη μεταξύ θαλασσών, ή το New Albion, ή το Ursalia που σημαίνει «ο τόπος με αρκούδες», ή το Vesperia, η χώρα του βραδινού αστέρα, ή ακόμα και το Victorialand, προς τιμήν της βασιλίσσης Βικτωρίας.
Σήμερα το όνομα Καναδάς φαντάζει ως μία χώρα που αντικατοπτρίζει την εννοιολόγηση της πολυπολιτισμικότητας, του σεβασμού, της ανάπτυξης, της ισότητας και της ειρηνευτικής δύναμης.
1η Ιουλίου, 1867
Η εθνική γιορτή της 1ης Ιουλίου ουσιαστικά μνημονεύει την γέννηση του νεότευκτου κράτους και έθνους (με την έννοια της γαλλικής σχολής). Ενός νέου οντολογικού υποκειμένου διεθνούς δικαίου που αναζητά την δημιουργία και αποτύπωση μίας ταυτότητας, την ενδυνάμωση και υπολογιστική δύναμη του στο διεθνές περιβάλλον και την ανάπτυξη του σε όλα τα επίπεδα.
Η ιστορία της χωράς βρίσκει ως αφετηρία της σύστασης της την 1η Ιουλίου του 1867 με την θέσπιση του νόμου για τη Βρετανική Βόρεια Αμερική, γνωστή σήμερα ως Συνταγματική Πράξη του 1867. Έναν χρόνο μετά, στις 20 Ιουνίου του 1868, ο Γενικός Κυβερνήτης Lord Monck υπογράφει διάταγμα που ζητά από […] «όλα τα υποκείμενα της Α.Μ. Βασιλίσσης Βικτωρίας να γιορτάζουν σε όλη την επικράτεια της χώρας την δημιουργία της χώρας» […]. Το 1879 ένας ομόσπονδος νόμος καθιστά την 1η Ιουλίου ως υποχρεωτική αργία ονομαζόμενη «Επέτειος της Συνομοσπονδίας» η οποία αργότερα θα ονομαστεί «Ημέρα της Επικράτειας» (Dominion Day). Μέχρι τις 27 Οκτωβρίου του 1982 η ημέρα θα συνεχίσει να ονομάζεται «Ημέρα της Επικράτειας». Έκτοτε ονομάζεται «Ημέρα του Καναδά».

Αυτή η κομβική στιγμή είδε την ενοποίηση των τριών βρετανικών αποικιών του New Brunswick, της Nova Scotia και της Επαρχίας του Καναδά (η οποία στη συνέχεια χωρίστηκε στο Ontario και το Quebec) σε μια ενιαία Κυριαρχία εντός της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Η συνταγματική αυτή πράξη έθεσε τα θεμέλια για ένα ομοσπονδιακό σύστημα διακυβέρνησης, εξισορροπώντας την επαρχιακή ποικιλομορφία με ένα συνεκτικό εθνικό πλαίσιο.
Ο πρώτος Πρωθυπουργός του Καναδά (1867-1873 και 1878-μέχρι τον θάνατό του το 1891) , ο Sir John Alexander Macdonald, θεωρείται το κεντρικό πρόσωπο του σχηματισμού αυτής της ομοσπονδίας. Το όραμά του για μια ενιαία χώρα που εκτείνεται από ωκεανό σε ωκεανό, έβαλε τα θεμέλια της πρώιμης ανάπτυξης αυτού του νέου έθνους. Ενδεικτική είναι η αρχή της δημιουργίας του Canadian Pacific Railway που συν τω χρόνω έγινε ταυτόχρονα ο κυριολεκτικός και συμβολικός συνδετικός κρίκος των αχανών εκτάσεων των περιοχών και επαρχιών. Από την άλλη η έκφραση «η γέννηση ενός έθνους» ειπώθηκε για πρώτη φορά από τον ταξίαρχο A. E. Ross. Στην μάχη της κορυφογραμμής του Vimy στην Γαλλία κατά την διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, 12 Απριλίου του 1917, είδε να χάνουν την ζωή τους 3598 Καναδοί και 7004 άντρες να τραυματίζονται. Μετά την τετραήμερη και απάνθρωπη μάχη κι αναφερόμενος στους άντρες του, οι οποίοι ήταν ένα σύνολο ανδρών διαφορετικών ταυτοτήτων, είπε «Έγινα μάρτυρας της γέννησης ενός έθνους».
Ένα Ποικιλόμορφο Μωσαϊκό
Το ταξίδι του Καναδά έχει επηρεαστεί και επηρεάζεται βαθύτατα από τον ποικιλόμορφο πληθυσμό του. Οι αυτόχθονες πληθυσμοί, που κατοικούν σε αυτά τα εδάφη για τουλάχιστον δώδεκα χιλιάδες χρόνια, αποτελούν -θεωρητικά- τον θεμέλιο λίθο της καναδικής ιστορίας. Οι πλούσιες πολιτιστικές και οι εναρμονισμένες με το περιβάλλον της χώρας παραδόσεις τους αποτελούν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της εν τη γενέσει εθνικής τους ταυτότητας. Ωστόσο, η σχέση μεταξύ των αυτόχθονων και των εποίκων δημιουργών του καναδικού κράτους ήταν και είναι γεμάτη προκλήσεις οι οποίες σημαδεύτηκαν βαθύτατα από τις αρχές τις αποικιοκρατίας με τις προσπάθειες αφομοίωσης και αφανισμού τους πολλές φορές.
Η άφιξη, όμως, των Ευρωπαίων εποίκων εισήγαγε και μία νέα δυναμική, οδηγώντας τον αυξανόμενο πληθυσμό από όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου σε ένα μείγμα πολιτισμών. Η γαλλική και η αγγλική αποικιακή ιστορία έχουν διαμορφώσει ένα ιδιαίτερο γλωσσικό και πολιτιστικό τοπίο στον Καναδά. Εάν συμπεριλάβουμε και τις μεταναστευτικές ροές που άρχισαν να έρχονται από τα τέλη του 19ου αιώνα και ιδιαιτέρως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τότε μιλάμε για μία πραγματική συνεύρεση πολιτισμών που προσπαθεί να ισορροπήσει και ενώσει όλες αυτές τις δυνάμεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι αυτήν την στιγμή στον Καναδά μιλούνται περισσότερες από 400 γλώσσες και διάλεκτοι. Αυτό από μόνο του καθιστά τον αγώνα συνεχή για την ενσωμάτωση και διαπραγμάτευση δημιουργίας μίας νέας εθνικής ταυτότητας. Μία σχέση που καθίσταται σίγουρο πως θα είναι εξαιρετικά μακρόχρονη. Μεταξύ των μεταναστών που κατέστησαν ως νέα πατρίδα αυτήν την χώρα είναι και οι Έλληνες. Σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία μπορούμε να δούμε πως οι πρώτες μεταναστευτικές ροές στην χώρα από την Ελλάδα καταγράφηκαν το 1843. Σύμφωνα με την δημογραφική έρευνα του 2021 στον Καναδά ζουν 262,135 άνθρωποι που δήλωσαν Έλληνες ή απόγονοι Ελλήνων.
Ο Καναδάς ως χώρα πολυπολιτισμικής υπόστασης ορίζει τον εαυτό του ως «μωσαϊκό» έναντι των Αμερικανών που ορίζεται ως «χωνευτήριο».
Πολιτιστική άνθηση
Το πολιτιστικό τοπίο του Καναδά είναι τόσο ποικιλόμορφο όσο και οι άνθρωποι του. Η χώρα έχει παγκοσμίου φήμης καλλιτέχνες, συγγραφείς και μουσικούς που είχαν, έχουν και συνεχίζουν να συνδιαμορφώνουν το πνεύμα κάθε περιόδου. Επί παραδείγματι, η Ομάδα των Επτά, είναι μία ομάδα ζωγράφων που απαθανάτισε την τραχιά ομορφιά της ερημιάς του Καναδά, ενώ συγγραφείς όπως η Margaret Atwood και η Alice Munro έχουν κερδίσει διεθνή αναγνώριση με την πέννα τους.
Μουσικοί, όμως, όπως ο Oscar Peterson, o Leonard Cohen, ο Glenn Gould, η Celine Dion, o Neil Young, η Loreena McKennitt, η Avril Lavigne έχουν αποτυπώσει ολόκληρες περιόδους με τον καλύτερο τρόπο που θα μπορούσαν, ταξιδεύοντας τον κόσμο όλο σε άλλες διαστάσεις.
Η κινηματογραφική βιομηχανία είναι ένας άλλος θεμέλιος λίθος του καλλιτεχνικού στερεώματος αυτής της χώρας από κάθε της πλευρά. Ηθοποιοί, όπως η Pamela Anderson, o Dan Aykroyd, o Scott Bairstow, η Neve Campbell, o Jim Carrey, o Tom Cavanagh, η Evangeline Lilly, κ.α. έχουν κατακλύσει τις οθόνες μας. Τεράστιοι σκηνοθέτες όπως ο James Cameron, o David Cronenberg και ο Norman Jewison αποτύπωσαν σημαντικές νέες οπτικές και τεχνικές στον κινηματογράφο. Το δε Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τορόντο (TIFF) έχει γίνει ένα από τα σημαντικότερα φεστιβάλ στον κόσμο. Να μην παραλείψουμε, όμως, και τα Cinespace Studios, που ήταν τα μεγαλύτερα στούντιο του αμερικανικού και διεθνούς κινηματογράφου στον Καναδά. Ένας κινηματογραφικός κολοσσός που δημιουργήθηκε, αναπτύχθηκε και πωλήθηκε, πριν από λίγα χρόνια, από Έλληνες, χάρις στους οποίους το Τορόντο έγινε ο μεγαλύτερος πόλος παραγωγής ταινιών μετά το Λος Άντζελες.
Οικονομική Ανάπτυξη και Καινοτομία
Η οικονομική ανάπτυξη του Καναδά είχε και έχει διαμορφωθεί κυρίως από τους φυσικούς του πόρους αλλά και την καινοτομία Καναδών και μεταναστών που έγιναν Καναδοί.
Το εμπόριο γούνας ήταν κάποτε ένας εκ των ακρογωνιαίων λίθων της πρώιμης οικονομικής περιόδου του 20ου αιώνα. Η εξόρυξη χρυσού και η πετρελαιοπαραγωγή τροφοδότησε την οικονομική άνθηση της χώρας, ενώ η γεωργική ανάπτυξη στις αχανείς του εκτάσεις μετέτρεψε τον Καναδά σε έναν σημαντικό παραγωγό γεωργικών προϊόντων.
Πέραν της ανόδου των βιομηχανιών το 20ο αιώνα η καθιέρωση της καθολικής και εξαιρετικής υγειονομικής περίθαλψης, έχοντας ως αιχμή του δόρατος την προσωπικότητα του Tommy Douglas, καθρέφτιζαν την δέσμευση και ανάγκη για ένα κοινωνικό και ευήμερο κράτος. Λάβετε υπόψη σας πως μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1980 πολλοί Αμερικανοί ταξίδευαν στον Καναδά για την υγειονομική τους περίθαλψη.
Η καινοτομία σε όλους τους τομείς, από την άλλη, υπήρξε ένας εκ των βασικών μοχλών προόδου. Από την εφεύρεση της ινσουλίνης το 1921 από τον Frederick Banting και τον Charles Best, η οποία έφερε επανάσταση στη θεραπεία του διαβήτη, μέχρι τη συμβολή του Canadarm στην εξερεύνηση του διαστήματος, η καναδική εφευρετικότητα έχει συμβάλει τα μέγιστα στην παγκόσμια ανάπτυξη. Σήμερα, ο Καναδάς συνεχίζει να είναι ηγέτης σε τομείς όπως η τεχνητή νοημοσύνη και της πράσινης τεχνολογίας, τοποθετώντας τον εαυτό του στην πρώτη γραμμή και της παγκόσμιας οικονομίας αλλά και γνώσης. Αυτά είναι μόνο κάποια από τα πολλά που καθιστούν την χώρα -και υπό τις υπάρχουσες διεθνείς συνθήκες- στην οικονομική κορυφή της Ομάδας των Επτά (G7).
Οι προκλήσεις είναι ακόμα μπροστά μας
Καθώς ο Καναδάς γιορτάζει φέτος τα 157ά γενέθλιά του, η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με τεράστιες προκλήσεις. Η κλιματική αλλαγή αποτελεί μία από τις σημαντικότερες απειλές σήμερα όχι μόνο για τον Καναδά αλλά για ολόκληρο τον πλανήτη. Η αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας με παράλληλη προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης απαιτεί καινοτόμες λύσεις και υπερκομματική δέσμευση για να συνεχίσει η χώρα να έχει μία παγκόσμια ηγετική θέση δράσεων και λύσεων.
Η συνεχιζόμενη αναζήτηση για συμφιλίωση με τους αυτόχθονες πληθυσμούς παραμένει μία κεντρική θεματική και πρόκληση. Η εφαρμογή των συστάσεων της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης και η δέσμευση της χώρας στη Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Αυτόχθονων Λαών και των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι βήματα προς την αντιμετώπιση των ιστορικών αδικιών και την οικοδόμηση ενός μέλλοντος χωρίς αποκλεισμούς ενώ αποτελεί έναν πραγματικό στόχο επίτευξης ενώ την ίδια στιγμή εγείρει και ερωτήματα για την επίτευξή τους.
Η οικονομική ανισότητα και η δυνατότητα πρόσβασης σε μία οικονομικά προσιτή κατοικία είναι ιδιαιτέρως πιεστικά ζητήματα κυρίως στα αστικά κέντρα. Η διασφάλιση μίας δίκαιης κατανομής των ωφελειών της οικονομικής ανάπτυξης καθίσταται απαραίτητη για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και για την ενίσχυση της κοινωνικής ενότητας.
Κοιτάζοντας μπροστά
Η Ημέρα του Καναδά είναι κάτι περισσότερο από μία γιορτή. Είναι η ιδέα που στηρίζει το ταξίδι που εξελίσσεται. Οι αρχές της ισότητας, της διαφορετικότητας, της συμπερίληψης, της ανοχής, της ελευθερίας έχουν διαμορφώσει την ιστορία της χώρας και δεν παύουν να είναι επίκαιρες και σήμερα. Καθώς οι Καναδοί θα συγκεντρωθούν για να γιορτάσουν, υπάρχει μια συλλογική αναγνώριση του παρελθόντος, μια αναγνώριση των προκλήσεων και μια ακλόνητη αισιοδοξία για το μέλλον.
Καθώς τα πυροτεχνήματα θα φωτίζουν τον νυχτερινό ουρανό και ο απόηχος του εθνικού ύμνου του Καναδά θα αντηχεί σε όλη την χώρα, ας εορταστεί με δημιουργικότητα συνεχίζοντας να συμμετέχουμε στον αγώνα ενός καλύτερου μέλλοντος χωρίς αποκλεισμούς.

Χρόνια Πολλά Καναδά!

‍