Ο νέος εθνικισμός στον Καναδά - Πολιτική ανασύνθεση ή συστημικός κίνδυνος;

Δημήτρης Βοχαΐτης - LJI Reporter
Ο εθνικισμός επιστρέφει δυναμικά στο καναδικό προσκήνιο, όχι ως ρητορικό κατάλοιπο του παρελθόντος, αλλά ως πολιτικός μηχανισμός επανακαθορισμού της εθνικής ταυτότητας. Η δυναμική του, ωστόσο, είναι διττή. Αφενός, μπορεί να λειτουργήσει ως πλαίσιο εθνικής αναγέννησης και κοινωνικής συνοχής, αφετέρου, εάν διολισθήσει προς τον αποκλεισμό, την εθνοκεντρικότητα ή την πολιτική εργαλειοποίηση των διαφορών απειλεί να υπονομεύσει τις θεσμικές κατακτήσεις μίας εν τη γενέσει της πολυπολιτισμικής δημοκρατίας. Το στοίχημα για τον Καναδά είναι αν θα κατορθώσει να μετατρέψει τον ξαφνικά αναδυόμενο εθνικισμό του σε φορέα συμπερίληψης και συμφιλίωσης ή εάν θα αφεθεί σε φωνές περιχαράκωσης και διχασμού.
Η χώρα, ως γνωστών, βρίσκεται σε μία περίοδο βαθιών γεωπολιτικών και κοινωνικών μετασχηματισμών και το φαινόμενο του εθνικισμού επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο. Σε αντίθεση με τις ιστορικές του ρίζες, ο σημερινός εθνικισμός στον Καναδά δεν εκδηλώνεται αποκλειστικά ως σωβινισμός ή απομονωτισμός αλλά ως μία σύνθετη κοινωνική και πολιτική διεργασία με πολλαπλές αφετηρίες και διακυβεύματα.

Ο εθνικισμός ως απόκριση
Στη βάση της ανάλυσης βρίσκεται η προσέγγιση του Michael Billig περί "banal nationalism". Ο εθνικισμός εκδηλώνεται όχι μόνο με σημαίες και συνθήματα, αλλά μέσω θεσμικών και καθημερινών πρακτικών που ενεργοποιούνται σε περιόδους απειλής. Οι πρόσφατες ενέργειες των ΗΠΑ, υπό την προεδρία του Donald Trump, λειτούργησαν ως εξωτερικό σοκ που ανέδειξε την ανάγκη του Καναδά να επανακαθορίσει ή να αρχίσει να προσπαθεί να ορίσει ό,τι μπορεί να ορίσει ως ταυτότητα με όρους αξιοπρέπειας και αυτοδιάθεσης.
Σύμφωνα με έρευνα του Angus Reid Institute το 2024, το 63% των Καναδών που μετείχαν της έρευνας δήλωσαν ότι αισθάνονται ότι «ο καναδικός τρόπος ζωής απειλείται από εξωτερικές δυνάμεις» ενώ το 48% εξέφρασε την ανάγκη για «ενίσχυση του πατριωτικού λόγου στην πολιτική ζωή». Αυτά τα δεδομένα καταδεικνύουν την αύξηση της εθνικής ευαισθησίας, όχι απαραίτητα με επιθετικούς όρους, αλλά με τη μορφή αντίδρασης σε διεθνεί δρώμενα που δημιουργούν ανασφάλειες ατομικά και συλλογικά στους καναδούς πολίτες .

Πολυπολιτισμικότητα και πολιτική ποικιλομορφία
Η καναδική ιδιομορφία έγκειται στο γεγονός ότι η υπό γένεση εθνική του ταυτότητα δεν μπορεί ποτέ να στηριχθεί αποκλειστικά σε εθνοφυλετικά, γλωσσικά, θρησκευτικά, ιστορικά, κλπ, κριτήρια. Όπως επισημαίνει ο Will Kymlicka, η θεσμοθετημένη πολυπολιτισμικότητα αποτελεί συστατικό στοιχείο της καναδικής πολιτικής [/εθνικής(;)] ταυτότητας. Η πρόκληση, ωστόσο, εντοπίζεται στην αρμονική συνύπαρξη αυτής της πολυπλοκότητας με τον εντεινόμενο εθνικό λόγο.
Σε δημοσκόπηση του Environics Institute (2023), καταγράφηκε σημαντική ενίσχυση της άποψης ότι «η εθνική ταυτότητα του Καναδά διαμορφώνεται θετικά από τη μετανάστευση και τις μειονοτικές κουλτούρες», με ποσοστό 72% μεταξύ των νέων ηλικίας 18-35 ετών. Η πρόκληση είναι διττή. Αφενός, πώς να ενσωματωθεί αυτό το πλουραλιστικό όραμα σε έναν πατριωτικό λόγο χωρίς αποκλεισμούς, και αφετέρου, πώς να αποφευχθεί η εργαλειοποίησή του από πολιτικές δυνάμεις που θα το παρουσιάσουν είτε ως απειλή είτε ως πρόσχημα για ιδεολογική περιχαράκωση.

Ο εθνικισμός των αυτόχθονων (Πρώτων Εθνών)
Οι αυτόχθονες κοινότητες του Καναδά, τα Πρώτα Έθνη όπως αποκαλούνται, προτάσσουν ένα δικό τους είδος εθνικισμού που δεν αποβλέπει στην απόσχιση αλλά στην αυτοκυριαρχία εντός του καναδικού κράτους. Η πρόσφατη αναγνώριση ιστορικών αδικιών μέσω του Truth and Reconciliation Commission αναδιαμορφώνει τη συζήτηση περί εθνικής ενότητας.
Πολιτικές πρωτοβουλίες όπως η ένταξη αυτόχθονων γλωσσών στη δημόσια εκπαίδευση και η δημιουργία μικτών επιτροπών συμφιλίωσης με το κράτος, συνιστούν απόπειρες συμβιβασμού μεταξύ δύο παράλληλων εθνικών αφηγήσεων.

Ο εθνικισμός ανά κόμμα
Φιλελεύθερο κόμμα (Mark Carney)
Ο πρωθυπουργός Mark Carney προωθεί έναν «συναινετικό πατριωτισμό» που βασίζεται στην ενότητα, τη διεθνιστική υπευθυνότητα και την οικονομική κυριαρχία. Μέσω πολιτικών ενίσχυσης της εγχώριας παραγωγής, πράσινων επενδύσεων και αναβάθμισης των διεθνών συμμαχιών, επιχειρεί να ορίσει τον καναδικό εθνικισμό όχι ως αποκλειστικότητα αλλά ως ηγεμονική πρόταση ηθικής υπεροχής έναντι του τραμπισμού.
Παράλληλα, ο Carney στηρίζει την εφαρμογή πολυπολιτισμικών προγραμμάτων και ενισχύει τη νομική προστασία μειονοτικών ομάδων επιχειρώντας να εντάξει την έννοια του πατριωτισμού στο πλαίσιο της φιλελεύθερης διακυβέρνησης.

Συντηρητικό κόμμα (Pierre Poilievre)
Ο Pierre Poilievre υιοθετεί έναν εθνικισμό οικονομικο-λαϊκιστικού χαρακτήρα που επικεντρώνεται στην «ανάκτηση του ελέγχου» από την ομοσπονδιακή ελίτ, την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας και την αποσύνδεση από την παγκοσμιοποίηση. Ωστόσο, η ταύτισή του με τον λόγο του Donald Trump έχει δημιουργήσει ενδοπαραταξιακές αντιθέσεις και προβληματισμό σε κεντρώα τμήματα του εκλογικού σώματος.
Σε μελέτη του Broadbent Institute, τεκμηριώνεται πως η ρητορική του Poilievre συχνά ενισχύει την πόλωση ιδίως σε θέματα όπως η μετανάστευση, η ταυτότητα φύλου και η κρατική στήριξη προς αυτόχθονες πληθυσμούς και τη φορολογία.

Νέο Δημοκρατικό κόμμα (Jagmeet Singh):
Το NDP προσεγγίζει τον εθνικισμό από μία προοδευτική σκοπιά, προτείνοντας έναν «συμπεριληπτικό πατριωτισμό». Η ρητορική του Jagmeet Singh επικεντρώνεται στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, την αναγνώριση των Πρώτων Εθνών και τη δημιουργία ενός κοινωνικού κράτους που εδράζεται στην κοινή ευημερία και αλληλεγγύη.
Το κόμμα στηρίζει πρωτοβουλίες όπως οι επενδύσεις σε τοπικές κοινότητες, η στήριξη σε υπο-εκπροσωπούμενες ομάδες και η θεσμική καθιέρωση πολιτισμικής ποικιλομορφίας στον δημόσιο τομέα.

Bloc Québécois (Yves-François Blanchet)
Ο εθνικισμός του Bloc παραμένει παραδοσιακά επικεντρωμένος στην πολιτισμική και γλωσσική αυτονομία του Κεμπέκ. Ωστόσο, στις πρόσφατες προεκλογικές του προτάσεις, το κόμμα προσεγγίζει και οικολογικά ζητήματα, επιχειρώντας να συμπεριλάβει στον προσδιορισμό της έννοια τής «εθνικής ταυτότητας» μέσω της τοπικής οικολογικής ευθύνης.
Ο Blanchet έχει δηλώσει ότι «η κουλτούρα του Κεμπέκ δεν είναι απλώς εθνοτική. Είναι περιβαλλοντική, πολιτισμική και θεσμική. Ο εθνικισμός μας είναι βιώσιμος».

Πράσινο κόμμα
Το Green Party αποφεύγει την κλασική εθνικιστική ρητορική αφού ο λόγος που εκφράζει προωθεί έναν παγκόσμιο ηθικό πατριωτισμό, βασισμένο στην περιβαλλοντική δικαιοσύνη, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διαγενεακή ευθύνη.

Η συν-αρχηγός του κόμματος, Elizabeth May, έχει επισημάνει ότι «η αγάπη για τον τόπο σου ξεκινά με τη φροντίδα του και όχι με τον αποκλεισμό των άλλων».

Βέβαια, πρέπει πάντα να λαμβάνουμε υπόψη μας ότι ο προσδιορισμός της καναδικής ταυτότητας δεν είναι ένα φαινόμενο μονοσήμαντο.
Αποτελεί πολιτική δοκιμασία και κατά πολλούς μία ευκαιρία.
Εάν παραμείνει εντός των ορίων του συμπεριληπτικού πατριωτισμού ενδέχεται να εξελιχθεί σε μία μορφή μίας εθνικής αναγέννησης(;).
Αν όμως διολισθήσει προς τον αποκλεισμό, την εθνοκεντρικότητα και την απομόνωση της νέας διεθνούς τάσης και παλαιού αποικιακού κόσμου τότε απειλεί να υπονομεύσει τον ίδιο τον πυρήνα του εντός εισαγωγικών «καναδικού κοινωνικού συμβολαίου».

‍