Συνέντευξη με τον Επίσκοπο Πατάρων κ. Αθηναγόρα

Βαθιές Σκέψεις σε Κομβικά Θεολογικά και Φιλοσοφικά Ζητήματα

Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Πατάρων, Αθηναγόρας, μοιράζεται μαζί μας, σε μία αποκλειστική συνέντευξη λόγω των ημερών, τις βαθύτερες του σκέψεις για θεολογικά και φιλοσοφικά -κομβικής σημασίας- ζητήματα απαντώντας μας με μία τέλεια απλότητα και λεκτική λιτότητα.

Θεοφιλέστατε, τι είναι Λόγος;
Ο Λόγος κατά τον Αγ. Ιωάννη τον Δαμασκηνό είναι ο λόγος που γεννιέται με φυσικό τρόπο από τον Θεό-Πατέρα και μάλιστα όχι σαν τον δικό μας λόγο που είναι ατελής, ξεχύνεται στον αέρα και χάνεται μόλις ειπωθεί (ανυπόστατος), αλλά τέλειος, ζωντανός και αιώνιος άρα ενυπόστατος (έχει δηλαδή τον δικό του τρόπο ύπαρξης). Επειδή λοιπόν είναι τέλειος Λόγος, φανερώνει τον Πατέρα τελείως, σε αντίθεση με τον ανθρώπινο λόγο που ποτέ δεν μπορεί να φανερώσει πλήρως τον ανθρώπινο νου. Όπως ο ανθρώπινος νους (οι σκέψεις μας) και ο λόγος μας είναι δύο ξεχωριστά πράγματα αλλά κατά φύση ένα και το αυτό, έτσι και ο Θεός είναι κατά φύση Ένας και ο Αυτός με τον Λόγο. Είναι, όμως, ιδιαίτερες υπάρξεις, ο μεν γεννήτωρ είναι ο Πατέρας και ο Λόγος που γεννάται είναι ο Υιός.

Πως ενσαρκώνεται αυτός ο Λόγος στην Ορθόδοξη φανέρωση;
Η ενσάρκωση του Λόγου είναι ένα μοναδικό φαινόμενο στην ιστορία του κόσμου. Ο Υιός και Λόγος του Θεού, γεννιέται ως άνθρωπος. Μπορούμε να περιγράψουμε τον τρόπο της ενσάρκωσης: Ο Υιός και Λόγος σαν ιδιαίτερη ξεχωριστή ύπαρξη (πρόσωπο) και τέλειος Θεός, αναλαμβάνει ανθρώπινο σώμα, ίδιο με το δικό μας σε όλα εκτός από την αμαρτία. Για αυτό τον ονομάζουμε πλέον Χριστό. Χριστός ονομάζεται ο Υιός και Λόγος του Θεού που είναι ταυτόχρονα τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος.

Ο Λακάν αφήνοντας πίσω την αρχή πως ο λόγος είναι εκφορά ή εκφερόμενο, αναφέρθηκε στα τέσσερα είδη «λόγων». i. Ποιος είναι ο φορέας του λόγου, ii. Σε ποιον απευθύνεται, iii. Τι αποτέλεσμα έχει επάνω του και iv. Ποιο είναι το εκφερόμενο. Μπορούν αυτές οι τέσσερις μεταβλητές του λόγου να εν-καρπωθούν στην κορύφωση των γεγονότων της Μεγάλης Εβδομάδας αλλά και εμάς, ως άτομα, προσωπικά;
Στο πρώτο υποερώτημα θα έλεγα ότι στην περίπτωσή μας δεν υπάρχει φορέας του Λόγου, αλλά, αν θέλουμε να κυριολεκτήσουμε, υπάρχει ο Λόγος φερόμενος μέσα στον κόσμο, εφόσον υπάρχει ο Λόγος που δρα ως Θεός και άνθρωπος μέσα στην ιστορία. Είτε αυτό, είτε ότι ο κόσμος όλος γίνεται ο φορέας του Θεού Λόγου εφόσον ο Λόγος γίνεται άνθρωπος.
Σε ποιόν απευθύνεται; Απευθύνεται σε όλον τον κόσμο, σε όλη την δημιουργία. Ως ενδιάθετος Λόγος του Θεού Πατρός, δημιουργεί όλη την κτίση (Αγγέλους, ανθρώπους, ήλιους, άστρα, όλο το σύμπαν) κατά το βιβλικό «είπε και εγεννήθησαν» και ως θεός και άνθρωπος εργάζεται την σωτηρία του ανθρώπου και δια αυτού και τη σωτηρία όλης της κτίσης. Νομίζω πως η δημιουργία και σωτηρία του κόσμου, και του ανθρώπου που αναφέραμε, απαντά το τρίτο υποερώτημα σας. Έτσι φτάνουμε ιστορικά στην κορύφωση του σχεδίου σωτηρίας που ξεκινά με την ενσάρκωση και καταλήγει στα δραματικά γεγονότα της Μ. Εβδομάδος. Τα θεία πάθη, ο θάνατος και η Ανάσταση είναι τα τελικά γεγονότα του θεανθρώπινου σχεδίου για τη σωτηρία μας, τα οποία σηματοδοτούν την νίκη του Χριστού επί της αμαρτίας και του θανάτου. Εμείς ως πρόσωπα εγκαρπωνόμαστε τους καρπούς της νίκης του Χριστού επί της αμαρτίας και του θανάτου, δηλαδή, την δυνατότητα της αναστάσεως και της αιώνιας ζωής.

Να τολμήσω να ρωτήσω εάν τα Θεία Πάθη κατ’ ουσίαν συμβολίζουν ή φανερώνουν μία σχέση μεταξύ του εμού και του Υιού ή και του Πατρός ή και της Τριαδικότητας;
Κατ΄αρχήν αυτή η σχέση υπάρχει σε πολλά επίπεδα ερμηνείας. Πρώτον επειδή ο Λόγος είναι ο λόγος, η αιτία, αν θέλεις, της δημιουργίας μας αλλά και ο σκοπός της δημιουργίας μας. Τα πάντα δημιουργήθηκαν από το Λόγο και εξαιτίας του Λόγου, άρα υπαρκτική σχέση. Δεύτερον, επειδή με την ενσάρκωση, ο Θεός γίνεται και άνθρωπος, όμοιος με εμάς. Υιός του Θεού αλλά και υιός της Παναγίας, εξ αγχιστείας υιός του Ιωσήφ και αδερφός του Ιακώβου και του Ιωάννη, ξυλουργός, διδάσκαλος, θεραπευτής, άρα σχέση ομοίωσης. Τρίτον, με τα θεία πάθη, τον σταυρικό θάνατο και την Ανάσταση, όμως, έχουμε την ολοκλήρωση του σχεδίου της σωτηρίας μας, της σωτηρία μας ως πρόσωπα και ως ανθρώπινο γένος συνολικά. Άρα, σωτηριώδη σχέση, σχέση που σώζει τον άνθρωπο. Και, ναι, στον βαθμό που γινόμαστε κοινωνοί του σώματος και αίματος του Χριστού, γινόμαστε κοινωνοί του θανάτου και της Αναστάσεως αλλά και της εκ δεξιών καθέδρας, δηλαδή, την καταξίωση του ανθρώπου να συμμετέχει στην ζωή της Αγίας Τριάδος, αναλόγως της οικείας δεκτικότητας του κάθε ανθρώπου φυσικά.  

Τι σχέση είναι αυτή και ποια είναι τα στοιχεία που οικοδομούν και ορίζουν την σχέση αυτή;
Η σχέση αυτή είναι αρχικά ουσιώδης σχέση. Λαμβάνουμε το σώμα και το αίμα του Χριστού και γινόμαστε μέρος του σώματός Του. Απαραίτητα στοιχεία που οικοδομούν την σχέση είναι η πίστη ως εμπιστοσύνη και ως αφοσίωση στον Χριστό όχι μόνο σε διανοητικό ή ηθικό επίπεδο αλλά πραγματικό/προσωπικό: στο σώμα και στο αίμα αυτού που σταυρώθηκε, πέθανε, αναστήθηκε και ταυτόχρονα, στην οικοδόμηση μιας προσωπικής σχέσης με Αυτόν. Αυτό σημαίνει ότι όλη η ύπαρξή μας, οι αντιδράσεις μας, οι κινήσεις μας, η ζωή μας και η προσωπικότητά μας σχετίζονται με Αυτόν.

Η σχέση αυτή είναι σχέση έρωτος;
Εξαρτάται τι ορίζουμε ως έρωτα. Αν έρωτας είναι η ορμητική κίνηση του ανθρώπου προς το τέλειο, το αγαθό, το αιώνιο, την ζωή και την πληρότητα της ύπαρξης, τότε σίγουρα η απάντηση είναι, ναι. Δεν μπορούμε, όμως, να μείνουμε μόνο στην κίνηση προς την πληρότητα αλλά το ζητούμενο είναι να φτάσουμε στην απόκτηση της πληρότητας. Η πληρότητα του έρωτα είναι η αγάπη, γι’ αυτό κι ο Θεός «αγάπη εστί». Η ανώτερη μορφή έρωτος κατά τους νηπτικούς πατέρες είναι ο θείος έρως που οδηγεί στην τέλεια αγάπη που έχει ο Θεός για τους ανθρώπους. Σκέψου τι σημαίνει να αγαπώ όλους τους ανθρώπους όπως τους αγαπάει ο ίδιος ο Θεός, να μην μπορώ να δώ εχθρούς και να έχω τη δύναμη να συγχωρώ τους σταυρωτές μου.

Τι είναι μαρτύριο; Τι είναι θάνατος;
Μαρτύριο και θάνατος; Είναι η έλλειψη του Θεού. Η έλλειψη αυτή οδηγεί τον άνθρωπο στην αχρείωση, στην απ-ανθρωποποίηση που έχουν σαν αποτέλεσμα την αμαρτία και τον θάνατο. Για αυτό και επάνω στον Σταυρό, στην κορύφωση του θείου Πάθους, ο Χριστός λαμβάνει επάνω του αυτόν τον χωρισμό: «Θεέ μου, Θεέ μου, ίνα τι με εγκατέλειπες;» και μετά πεθαίνει. Τα λόγια αυτά δεν σημαίνουν ότι ο ίδιος ο Χριστός διαχωρίστηκε από τον Θεό. Αυτό άλλωστε δεν γίνεται αφού ο ίδιος είναι ο Θεός. Σημαίνουν ότι αναλαμβάνει την πλέον βαθύτερη αιτία και ρίζα όλων των κακών του ανθρώπου, που είναι ο χωρισμός και η απομάκρυνση του ανθρώπου από το Θεό. Μιας απομάκρυνσης που επέφερε όχι μόνο τις βιολογικές ασθένειες και τον θάνατο, αλλά την εξαθλίωση των μαζικών πολέμων, των γενοκτονιών, της δουλοποίησης, της εκπόρνευσης και της εξαχρείωσης του ανθρωπίνου προσώπου.

Τι είναι Φως;
Με μια λέξη φως είναι ο Χριστός. Όπως το φως είναι απαραίτητο για να δούμε τα πράγματα γύρω μας, να δούμε όλο τον κόσμο και να καταλάβουμε που βρισκόμαστε και τι πρέπει να κάνουμε, έτσι και ο Χριστός είναι το «Φως του κόσμου» που μας επιτρέπει να δούμε τον εαυτό μας, τον συνάνθρωπό μας και όλον τον κόσμο μέσω Αυτού. Όλα μέσα στην ορθή προοπτική και με την ορθή ερμηνεία, μέσω του Χριστού.

Μπορεί να υπάρξει άλλη σχέση μεταξύ θανάτου και ζωής για το επέκεινα;
Στην εκκλησιαστική παράδοση δεν υπάρχει σχέση μεταξύ ζωής και θανάτου και τούτο διότι ο θάνατος εξ ορισμού είναι το σταμάτημα, η απουσία της ζωής, όπως ακριβώς το σκοτάδι πραγματικά είναι η απουσία του φωτός. Μετά το προπατορικό αμάρτημα, κατά κάποιον τρόπο, αυτό το σταμάτημα ήταν απαραίτητο να γίνει διότι αν παρέμενε ο άνθρωπος εσαεί ζωντανός, δηλαδή, αθάνατος, ταυτόχρονα θα παρέμενε αθάνατο και το κακό μαζί του. Πεθαίνοντας ο άνθρωπος σταματάει μαζί να υπάρχει και το κακό. Με την ανάσταση του Χριστού και τη νίκη επί της αμαρτίας και του θανάτου, τα πράγματα αλλάζουν. Ο θάνατος δεν οδηγεί μόνιμα μόνο στην αναίρεση της ζωής και του κακού αλλά είναι ένα πέρασμα, μια πόρτα αν θέλεις, προς την αιώνια ζωή. Αυτό ήταν και το αρχικό σχέδιο της σωτηρίας μας και αυτό εορτάζουμε το Πάσχα. Ο Χριστός πέθανε και αναστήθηκε έτσι ώστε όταν πεθάνουμε εμείς, να μπορέσουμε να ζήσουμε και πάλι ενώ το κακό θα έχει εξαφανιστεί ολοσχερώς. Νομίζω ότι ο πιο χαρούμενος και πλήρης νοήματος ύμνος της Εκκλησίας μας είναι το:
«Χριστός Ανέστη εκ νεκρών, θανάτω θάνατον πατήσας και τοι εν τοις μνήμασι ζωήν χαρισάμενος».

Ευχαριστώντας σας να σας ευχηθώ Καλή Ανάσταση ή πρωτίστως Καλή Εσώτερη Ανάσταση;
Το μεν πρώτο νομίζω ότι σημαίνει να ζήσουμε καλώς και ειλικρινώς την Ανάσταση του Χριστού και το δεύτερο να την κάνουμε δικό μας γεγονός αλλαγής, απελευθέρωσης και αγάπης. Και τα δύο μαζί, λοιπόν. Καλή κι ευλογημένη Ανάσταση σε σένα αγαπητέ Δημήτρη, στους αναγνώστες σου και σε όλους. Χριστός Ανέστη.

Σύντομο βιογραφικό του Επισκόπου Πατάρων κ. Αθηναγόρα
Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Πατάρων, κύριος Αθηναγόρας, κατά κόσμων Αλέξανδρος Σαλμάς, γεννήθηκε το 1974 στη Θεσσαλονίκη. Αριστούχος του τμήματος της Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (2004), έλαβε μεταπτυχιακούς τίτλους στον τομέα Ιστορίας της Εκκλησίας και Δογματικής Θεολογίας με άριστα (2007) και στη Θεολογική Σχολή Τιμίου Σταυρού Βοστώνης. Είναι υποψήφιος διδάκτορας στον τομέα Ιστορίας της Εκκλησίας και Δογματικής Θεολογίας του τμήματος Κοινωνικής και Ποιμαντικής Θεολογίας του Α.Π.Θ.
Το 1996 χειροτονήθηκε Διάκονος και Πρεσβύτερος το 1999. Το 2006 έλαβε το οφίκιο του Αρχιμανδρίτη. Υπηρέτησε ως Εφημέριος του Ιερού Ναού Οσίας Ξένης περιοχής Χαριλάου Θεσσαλονίκης. Χειροτονήθηκε τιτουλάριος Επίσκοπος Πατάρων, Βοηθός Επίσκοπος της Αρχιεπισκοπής Καναδά, μετονομασθείς Αθηναγόρας, στις 26 Ιουλίου 2020 στον Ιερό Ναό Αγ. Νικολάου Τορόντου. Τη χειροτονία τέλεσε ο Αρχιεπίσκοπος Καναδά Σωτήριος, συμπαραστατούμενος από τους Επισκόπους Καναδά Μητροφάνη (Πατριαρχείο Σερβίας), Κρατείας Ανδρέα και Κεράμων Βαρθολομαίο.

‍