50 Χρόνια Δημοκρατίας στην Ελλάδα: Ταξίδι Ανθεκτικότητας και Μεταρρύθμισης

Δημήτρης Βοχαΐτης - LJI Reporter

Καθώς η Ελλάδα τιμά την 50ή επέτειο από την αποκατάσταση της δημοκρατίας, το έθνος στοχάζεται το ταραχώδες ταξίδι που έχει περάσει και το οποίο χαρακτηρίζεται από ανθεκτικότητα, μεταρρυθμίσεις και ακλόνητη δέσμευση στις δημοκρατικές αρχές. Η μετάβαση από τη στρατιωτική χούντα σε μια δημοκρατική κυβέρνηση στις 24 Ιουλίου 1974, έθεσε τις βάσεις για βαθιές πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Ελλάδα.

Η πτώση της Χούντας
Η στρατιωτική χούντα, που κυβερνούσε την Ελλάδα από το 1967, κατέρρευσε στον απόηχο ενός αποτυχημένου πραξικοπήματος στην Κύπρο και της τουρκικής εισβολής που ακολούθησε. Η πολιτική αστάθεια και η αυξανόμενη δημόσια δυσαρέσκεια κορυφώθηκαν με την πτώση της χούντας. Η επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή από την εξορία σηματοδότησε μια κομβική στιγμή, καθώς ανέλαβε την ηγεσία και οδήγησε την Ελλάδα προς τη δημοκρατία.
Το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας του Καραμανλή κέρδισε συντριπτική νίκη στις εκλογές του Νοεμβρίου 1974, έθεσε τα θεμέλια για μια νέα πολιτική εποχή. Αυτήν της αστικής δημοκρατίας που ο ρόλος του τότε πρωθυπουργού ήταν να σταθεροποιήσει την χώρα και να οδηγήσει την Ελλάδα στους δρόμους της δύσης και προς την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ).

Το Συνταγματικό Πλαίσιο
Η θέσπιση του νέου δημοκρατικού συντάγματος το 1975 αποτέλεσε ακρογωνιαίο λίθο στην πολιτική εξέλιξη της Ελλάδας. Το σύνταγμα αυτό κατοχύρωσε τα θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες, καθιέρωσε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία και οριοθετούσε τη διάκριση των εξουσιών. Κατάργησε επίσης τη μοναρχία, η οποία ήταν ένα επίμαχο ζήτημα στην ελληνική πολιτική.
Το σύνταγμα έχει υποστεί πολλές τροποποιήσεις για να προσαρμοστεί στα μεταβαλλόμενα πολιτικά και κοινωνικά τοπία. Οι σημαντικές μεταρρυθμίσεις το 1986 και του 2001 (επί πρωθυπουργίας Α. Παπανδρέου και του Κώστα Σημίτη) και το 2008 (επί πρωθυπουργίας Κώστα Καραμανλή) αντιμετώπισαν ζητήματα όπως αυτά της αποκέντρωσης της εξουσίας, την ενίσχυση της δικαστικής εξουσίας και την ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας της κυβέρνησης.

Κοινωνικοί και Οικονομικοί Μετασχηματισμοί
Η αποκατάσταση της δημοκρατίας επέφερε σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές. Η Ελλάδα γνώρισε ταχεία(;) οικονομική ανάπτυξη, οδηγούμενη στην διστακτική εκβιομηχάνιση, τον τουρισμό και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Ο ρόλος της ένταξης στην ΕΟΚ και μετά στην Ευρωπαϊκή Ένωση συνέβαλε στην τόνωση(;) της ελληνικής οικονομίας, στην παροχή πρόσβασης σε νέες αγορές και στη διευκόλυνση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.
Οι μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση και την υγεία ήταν επίσης καθοριστικές για τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής κοινωνίας. Η επέκταση των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και η εισαγωγή της καθολικής υγειονομικής περίθαλψης βελτίωσαν το βιοτικό επίπεδο αλλά και την κοινωνική κινητικότητα. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές συνέβαλαν στην ανάπτυξη μιας κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς και δικαιοσύνης.

Προκλήσεις και κρίσεις
Παρά αυτές τις προόδους, το δημοκρατικό ταξίδι της Ελλάδας δεν ήταν χωρίς προκλήσεις. Η πολιτική αστάθεια και οι οικονομικές κρίσεις έχουν δοκιμάσει την ανθεκτικότητα της ελληνικής δημοκρατίας και πρωτίστως κοινωνίας. Η οικονομική κρίση που ακολούθησε την πτώχευση της Lehman Brothers το 2008 ήταν ιδιαίτερα σοβαρή αφού οδήγησε σε εξαιρετικά μέτρα λιτότητας, εκτεταμένες διαμαρτυρίες, πολιτική πόλωση κι έναν σημαντικό αριθμό ελλήνων οι οποίοι μετοίκησαν από τον τόπο τους. Η κρίση αποκάλυψε βαθιά ριζωμένα ζητήματα στο ελληνικό πολιτικό σύστημα -στο σημείο αυτό δεν αναφέρομαι στην συσταλτική έννοια του πολιτικού ως κοινοβουλευτικού αλλά με την διασταλτική έννοια που συμπεριλαμβάνει και την κοινωνία- όπως η διαφθορά, η φοροδιαφυγή και η αναποτελεσματικότητα του δημόσιου τομέα. Τα επακόλουθα προγράμματα διάσωσης και οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, αν και ήταν απαραίτητες, είχαν βαθιές κοινωνικές επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης της ανεργίας και της φτώχειας.

Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Η σχέση της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Ένωση υπήρξε μία καθοριστική πτυχή της δημοκρατικής της εξέλιξης της χώρας. Η ένταξη στην ΕΕ έχει προσφέρει ένα πλαίσιο για πολιτική σταθερότητα(;), οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική πρόοδο. Η σημασία των διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ για την υποστήριξη έργων υποδομής, της εκπαίδευσης και της καινοτομίας συνέβαλαν στην ανάπτυξη της χώρας.
Ωστόσο, η οικονομική κρίση επέτεινε τις σχέσεις της Ελλάδας με τους Ευρωπαίους εταίρους της. Οι εντάσεις και οι διαπραγματεύσεις κατά τη διάρκεια των ετών διάσωσης, δοκίμασαν την κυριαρχία και τους δημοκρατικούς θεσμούς της Ελλάδας. Παρά τις προκλήσεις αυτές, η Ελλάδα παραμένει προσηλωμένη στο ευρωπαϊκό εγχείρημα, αναγνωρίζοντας τα οφέλη και μειονεκτήματα της ολοκλήρωσης και της συνεργασίας. Ένα εγχείρημα το οποίο θα πρέπει να αντιληφθούμε την διεθνή μεταλλαγή που ήδη κρούει την θύρα.

Σύγχρονο πολιτικό τοπίο
Το σύγχρονο πολιτικό τοπίο στην Ελλάδα θεωρητικά χαρακτηρίζεται από μια ζωντανή δημοκρατία, με πολλαπλά πολιτικά κόμματα και ενεργή συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών. Η ποικιλομορφία του πολιτικού λόγου και οι ειρηνικές μεταβάσεις εξουσίας μέσω ελεύθερων και δίκαιων εκλογών είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα το οποίο και αυτό χωρά πολύ συζήτηση.

Το Μέλλον της Ελληνικής Δημοκρατίας
Καθώς η Ελλάδα ατενίζει το μέλλον, υπάρχουν πολλές βασικές προκλήσεις και ευκαιρίες. Η κλιματική αλλαγή, η οικονομική ανθεκτικότητα και η κοινωνική συνοχή, η απώλεια πληθυσμού από την χώρα και η πολυπολιτισμική μεταμόρφωση που επιτείνετε είναι μεταξύ των κρίσιμων ζητημάτων που θα διαμορφώσουν την επόμενη φάση του δημοκρατικού ταξιδιού της Ελλάδας – αλλά και της Ευρώπης και του κόσμου όλους. Έτερο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αναγκαιότητα βιώσιμων πολιτικών και ανάπτυξης που θα εξισορροπούν την οικονομική ανάπτυξη με την προστασία του περιβάλλοντος καθώς η κλιματική αλλαγή έχει επιφέρει σημαντικά ζητήματα στην επιφάνεια ακόμα και θέματα επιβίωσης.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός παρουσιάζει ευκαιρίες και προκλήσεις για την ελληνική δημοκρατία. Οι  δυνατότητες των ψηφιακών τεχνολογιών πρέπει να συμβάλλουν στην ενίσχυση της διαφάνειας, της συμμετοχής των πολιτών αλλά και της καλύτερης παροχής δημόσιων υπηρεσιών. Ωστόσο, εγείρει ανησυχίες σχετικά με το απόρρητο των δεδομένων, την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και την ψηφιακή ανισότητα.

Προβληματισμοί για τις δημοκρατικές αξίες
Η 50ή επέτειος της αποκατάστασης της δημοκρατίας είναι μια ευκαιρία για την Ελλάδα να επιβεβαιώσει τη δέσμευσή της στις δημοκρατικές αξίες. Οι εορτασμοί που έχουν γίνει και θα ακολουθήσουν -δημόσιες εκδηλώσεις, ακαδημαϊκά συνέδρια και πολιτιστικές δραστηριότητες- καλό θα ήταν να αντανακλούν το παρελθόν και να οραματίζονται το μέλλον.
Η Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, στην ομιλία της τόνισε πως «Το ταξίδι μας τα τελευταία πενήντα χρόνια σημαδεύτηκε από σημαντικά επιτεύγματα και βαθιές προκλήσεις. Καθώς γιορτάζουμε αυτό το ορόσημο, πρέπει να ανανεώσουμε την αφοσίωσή μας στις αρχές της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και Η κοινωνική δικαιοσύνη δεν είναι στατική».
Η αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα στις 24 Ιουλίου 1974 σηματοδότησε την αρχή μιας μεταμορφωτικής εποχής που είδε τη χώρα να οδεύει σε σημαντικές πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές. Από την πτώση της στρατιωτικής χούντας μέχρι σήμερα, το δημοκρατικό ταξίδι της Ελλάδας χαρακτηρίζεται από ανθεκτικότητα, μεταρρυθμίσεις και σταθερή προσήλωση στις δημοκρατικές αρχές.
Καθώς η Ελλάδα τιμά αυτή τη σημαντική επέτειο, είναι καιρός για προβληματισμό σχετικά με τα διδάγματα και την πρόοδο που έχει σημειωθεί αλλά και τα τεράστια λάθη που έχουν γίνει. Είναι επίσης μια στιγμή να κοιτάξουμε μπροστά, αναγνωρίζοντας τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που υπάρχουν μπροστά μας. Το ταξίδι της ελληνικής δημοκρατίας συνεχίζεται, με οδηγό τις διαρκείς αξίες της ελευθερίας, της ισότητας και της δικαιοσύνης.

‍