Οκτώβριος: Μήνας Μνήμης για τη Μακεδονία στον Καναδά

Ο Οκτώβριος χαρακτηρίζεται ως ο Μακεδονικός μήνας στον Καναδά και καθώς φέτος εορτάζονται τα 80 χρόνια απελευθέρωσης της Ελλάδας από την γερμανική κατοχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Παμμακεδονική Ομοσπονδία Καναδά συνέβαλε με θεματικές εκδηλώσεις στο πολιτιστικό της κέντρο.
Την Τετάρτη 23 Οκτωβρίου και στα πλαίσια των εκδηλώσεων που διοργάνωσε ο πρόεδρος της Παμμακεδονικής Ένωσης Καναδά, Γιώργος Δημητρακόπουλος και το Διοικητικό του Συμβούλιο, ο καθηγητής Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας στην Έδρα του Ελληνικού Ιδρύματος Κληρονομιάς (Hellenic Heritage Foundation) στο πανεπιστήμιο του York, Σάκης Γκέκας, και οι υποψήφιοι διδάκτορες Ιστορίας στο ίδιο πανεπιστήμιο, Άγγελος Λάσκαρης και Ιάσονας Ροδόπουλος.
Στις 23 Οκτωβρίου, ο αναπληρωτής καθηγητής του πανεπιστημίου τού York, Σάκης Γκέκας, με τους δύο συνεργάτες του και υποψήφιους διδάκτορες, τον Ιάσωνα-Νικόλαο Ροδόπουλο και τον Άγγελο Λάσκαρη, ξεδίπλωσαν οπτικές του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου που ίσως δεν είναι γνωστές στο ευρύ κοινό. Οι επιμέρους εργασίες των δύο υποψήφιων διδακτόρων ακούμπησαν δύο θέματα, οικονομία και προφορική ιστορία και πως αυτές επηρέασαν την πολιτική και καθημερινότητα αλλά και την μετέπειτα ζωή των υποκειμένων που έζησαν τις 1264 ημέρες γερμανικής κατοχής.
Ο υποψήφιος διδάκτορας Ιάσων-Νικόλαος Ροδόπουλος έκανε εκτενή αναφορά στα αποτελέσματα του πολέμου στην ελληνική οικονομία.

Τα πρώτα βήματα της οικονομικής ανασυγκρότησης στην Ελλάδα, 1944-1945
Η Ελλάδα κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής από το 1941 έως το 1944 βίωσε μία από τις πιο σκοτεινές περιόδους της ιστορίας της. Η χώρα, κάτω από την κυριαρχία των δυνάμεων του Άξονα, περιήλθε σε κατάσταση πλήρους αποσύνθεσης, τόσο σε επίπεδο δημόσιας διοίκησης όσο και σε επίπεδο οικονομικής παραγωγής.
ο Ιάσονας Ροδόπουλος παρουσίασε την εικόνα της κατεστραμμένης οικονομίας της χώρας από την περίοδο 1941-1944 στη μετάβαση από την κατοχή στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας και την αποτυχημένη προσπάθεια του Βαρβαρέσσου να σταθεροποιήσει την οικονομία.

Το κράτος υπό διάλυση
Σύμφωνα με τον γερμανό πολιτικό θεωρητικό Μαξ Βέμπερ, το κράτος ορίζεται ως ο πολιτικός φορέας που διεκδικεί το μονοπώλιο της νόμιμης χρήσης βίας σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Με βάση αυτόν τον ορισμό, η Ελλάδα, μετά την εισβολή του Άξονα τον Απρίλιο του 1941, μετατράπηκε σε «αποτυχημένο κράτος». Η διοίκηση της χώρας διαμοιράστηκε στις ζώνες κατοχής των Γερμανών, των Ιταλών και των Βουλγάρων, με αποτέλεσμα να μην υφίσταται πλέον κεντρική εξουσία ικανή να ασκήσει νόμιμη βία.
Οι κυβερνήσεις-μαριονέτες που σχηματίστηκαν από τους κατακτητές δεν μπόρεσαν να επιτελέσουν βασικές κρατικές λειτουργίες, όπως την καταπολέμηση της εγκληματικότητας. Στον αντίποδα, η Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, υπό τον έλεγχο του ΕΑΜ, κατάφερε να επιβάλει τάξη στις περιοχές που ήλεγχε, αν και δεν αναγνωρίστηκε διεθνώς.

Οικονομική καταστροφή
Η ελληνική παραγωγή βρέθηκε στα χέρια των κατακτητών. Οι πρώτες ύλες και ιδιαιτέρως οι βιομήχανοι αναγκάστηκαν να δεχθούν την επίταξη των επιχειρήσεων στις ανάγκες της μηχανής πολέμου των ναζιστών. Η αγροτική παραγωγή μειώθηκε στο 30% των προπολεμικών επιπέδων, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των προϊόντων πήγαινε για τη σίτιση των στρατευμάτων κατοχής. Στον βιομηχανικό τομέα, οι βιομήχανοι αναγκάστηκαν να συνεργαστούν με τους Γερμανούς για να επιβιώσουν ενώ τα δημόσια έργα επικεντρώθηκαν στη στήριξη της στρατιωτικής υποδομής των κατακτητών.
Το αποτέλεσμα ήταν μια οικονομία υπό κατάρρευση, με την έλλειψη βασικών αγαθών να οδηγεί σε μαζική πείνα και τον θάνατο. Το εμπάργκο που επέβαλαν οι Σύμμαχοι στα ελληνικά λιμάνια για να αποτρέψουν την τροφοδοσία των δυνάμεων κατοχής συνέβαλε στην επιδείνωση της κατάστασης, με τις εισαγωγές να πέφτουν στο 6% των προπολεμικών επιπέδων. Ο λιμός που ακολούθησε στοίχισε τη ζωή σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, με την παιδική θνησιμότητα να αυξάνεται δραματικά.

Υπερπληθωρισμός και χαοτική οικονομία
Η ανικανότητα της κατοχικής κυβέρνησης να ελέγξει τον πληθωρισμό οδήγησε σε μια νομισματική κρίση πρωτοφανών διαστάσεων. Η δραχμή έχασε την αξία της και ο πληθωρισμός ξέφυγε εκτός ελέγχου, με τις τιμές των αγαθών να αυξάνονται ασύλληπτα. Ενδεικτικά, το 1944 ένα ψωμί κόστιζε πλέον 111 τρισεκατομμύρια δραχμές. Η οικονομία κατέφυγε σε ένα σύστημα ανταλλαγής αγαθών, καθώς τα χρήματα είχαν χάσει κάθε αξία.

Ανθρώπινες απώλειες και καταστροφή υποδομών
Η ανθρώπινη και υλική καταστροφή που άφησε πίσω της η Κατοχή είναι ανυπολόγιστη. Οι απώλειες, συμπεριλαμβανομένων στρατιωτών, θυμάτων λιμού και εκτελεσμένων, ανήλθαν κοντά στις 500.000 άτομα, το οποίο αποτιμάται περίπου στο 7% του πληθυσμού. Περισσότερα από 1.000 χωριά κάηκαν, αφήνοντας εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους άστεγους, ενώ η ναυτιλία, ο σιδηρόδρομος και οι οδικές υποδομές καταστράφηκαν σχεδόν ολοσχερώς.

Η μεταπολεμική ανασυγκρότηση
Με την απελευθέρωση της Ελλάδας, η άμεση προτεραιότητα ήταν η ανακούφιση του πληθυσμού από την πείνα. Η βρετανική αποστολή και η UNRRA (Διοίκηση Αποκατάστασης και Ανακούφισης των Ηνωμένων Εθνών) παρείχαν τρόφιμα, ιατρικά είδη και εξοπλισμό για την αποκατάσταση της βιομηχανίας και της αγροτικής παραγωγής. Παρά την εισροή βοήθειας, η οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας ήταν αργή και δύσκολη. Οι πολιτικές διαφωνίες, η έλλειψη εμπιστοσύνης στην κρατική διοίκηση και η έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου επιβράδυναν κάθε προσπάθεια σταθεροποίησης της οικονομίας.
Η περίοδος της Κατοχής και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια άφησαν την Ελλάδα σε μια κατάσταση πλήρους αποσύνθεσης, τόσο σε οικονομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Η χώρα χρειάστηκε πολλά χρόνια και τεράστιες διεθνείς προσπάθειες για να ανακάμψει από τις πληγές εκείνης της εποχής.

Η παιδική ηλικία υπό Κατοχή: Αναλύοντας τις εμπειρίες της ελληνικής νεολαίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Ο υποψήφιος διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας του Πανεπιστημίου York, Άγγελος Λάσκαρης, παρουσίασε την έρευνά του σχετικά με τις εμπειρίες των Ελληνοκαναδών που γεννήθηκαν στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1920 και 1930, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, της Αντίστασης στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και του εμφυλίου που ακολούθησε.

Ως υποψήφιος διδάκτωρ Ιστορίας κι εξειδικεύοντας στην καταγραφή γεγονότων χρησιμοποιώντας την προφορική ιστορία ως εργαλείο κατέθεσε μία άλλη οπτική των γεγονότων.
Εδώ θα πρέπει να αποσαφηνίσουμε, όμως, τι είναι προφορική ιστορία. Ως μέθοδος βοηθά στην καταγραφή ιστορικών γεγονότων και εμπειριών μέσα από τις προσωπικές αφηγήσεις ατόμων που έζησαν τα γεγονότα. Μέσω συνεντεύξεων και μαρτυριών αυτών, η προφορική ιστορία συμπληρώνει τις γραπτές πηγές και προσφέρει μια πιο ζωντανή, ανθρώπινη διάσταση στην κατανόηση των φαινομένων του παρελθόντος. Ο ρόλος της είναι ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς διατηρεί και φέρνει στο φως τις φωνές και τις εμπειρίες ομάδων που συχνά παραμελούνταν από την επίσημη ιστοριογραφία, όπως οι γυναίκες, τα παιδιά και οι μειονότητες, εμπλουτίζοντας έτσι την ιστορική αφήγηση με ποικίλες και προσωπικές οπτικές.
Η δεκαετία του 1940 στην Ελλάδα χαρακτηρίστηκε από καταστροφικά γεγονότα που περιλάμβαναν την ιταλική και γερμανική κατοχή, την πείνα, την αντίσταση και τελικά τον εμφύλιο πόλεμο. Τα παιδιά εκείνης της εποχής βίωσαν απώλειες, βία και συνεχή φόβο. Η καθημερινότητά τους άλλαξε δραματικά, καθώς πολλά σχολεία έκλεισαν, τα παιδιά αναγκάστηκαν να πάρουν ενήλικες ευθύνες και ο φόβος για τη ζωή τους ήταν συνεχής. Ο Άγγελος Λάσκαρης με την έρευνά του αναδεικνύει τις τραυματικές εμπειρίες και μνήμες που μεταφέρουν στις αφηγήσεις τους οι Έλληνες του Καναδά.
Αυτές συλλέγονται στο πλαίσιο της δημιουργίας του Αρχείου Ελληνοκαναδικής Ιστορίας, μιας πρωτοβουλίας που χρηματοδοτείται από το Ελληνικό Ίδρυμα Κληρονομιάς (Hellenic Heritage Foundation) και στεγάζεται στο Πανεπιστήμιο York. Η συμβολή των νέων ερευνητών στην κατανόηση της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, τόσο στην Ελλάδα όσο και στον Καναδά, αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους της Έδρας Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας του πανεπιστημίου τού York.
Αυτό που κάνει την έρευνα του Λάσκαρη μοναδική είναι η εστίαση του στις παιδικές εμπειρίες κατά την Κατοχή, ένα θέμα που μέχρι πρόσφατα δεν είχε λάβει την απαραίτητη προσοχή από τους ιστορικούς. Μέσα από τις μέχρι τώρα μαρτυρίες που έχει καταγράψει, αποκαλύπτεται πως τα παιδιά συμμετείχαν ενεργά στην αντίσταση, είτε μεταφέροντας πληροφορίες στους αντάρτες, είτε με μικρές, συμβολικές πράξεις αντίστασης, όπως η ανύψωση της ελληνικής σημαίας.
Ο Άγγελος Λάσκαρης τόνισε την επιτακτική ανάγκη να αναγνωριστεί η συμβολή της νεολαίας στην κατανόηση του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και του Ελληνικού Εμφυλίου. Όπως ανέφερε, η ενσωμάτωση αυτών των φωνών προσφέρει μια πληρέστερη εικόνα στην ιστορική τραυματική εμπειρία, που εξακολουθεί να επηρεάζει τις παλαιότερες γενιές Ελληνοκαναδών.
Η παρουσίαση έκλεισε με την έκκληση του Λάσκαρη για περαιτέρω έρευνα, η οποία θα συνεχίσει να φέρνει στο φως τις αφηγήσεις των παιδιών που έζησαν αυτές τις δύσκολες εποχές, προσφέροντας πολύτιμες μαρτυρίες για την ιστορική κατανόηση αυτής της σημαντικής περιόδου στην ιστορία της Ελλάδας.

‍