«Το τραγούδι είναι η ανάσα της ανθρωπότητας» Η σημασία του τραγουδιού μέσα από τις σκέψεις του Αλκίνοου Ιωαννίδη

Δημήτρης Βοχαΐτης - LJI Reporter
Ο Αλκίνοος Ιωαννίδης, γνωστός για το ιδιαίτερο και ποιοτικό καλλιτεχνικό του στίγμα, σε διάλεξη που έδωσε στο Toronto Metropolitan University εξετάσει το τραγούδι όχι μόνο ως μέσο έκφρασης, αλλά ως ουσιώδες στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης. Περπατώντας ασταμάτητα στο έδρανο με έναν «παιδικό» εκνευρισμό, την χαρακτηριστική του ειλικρίνεια και μια στοχαστική ματιά που εμβαθύνει σε μία ιδιαίτερη φιλοσοφική σκέψη ανέλυσε το βαθύτερο νόημα του τραγουδιού και τον ρόλο του ως σύνδεσης μουσικής και λόγου στην ανθρώπινη ζωή, με την ομιλία του να αποτελεί έναν ύμνο στην Τέχνη του τραγουδιού.
«Η μουσική αποτελεί τον αδιάλειπτο παλμό της ανθρώπινης ψυχής, μια αιώνια αναπνοή που ενώνει τον άνθρωπο με τη ζωή και τον θάνατο, το πραγματικό με το άπιαστο, και το παρελθόν με το μέλλον». Στην ομιλία του ανέλυσε τη δική του βιωματική προσέγγιση του τραγουδιού, όχι μόνο ως καλλιτεχνικό έργο, αλλά ως στοιχείο υπαρξιακής θεμελίωσης. «Το τραγούδι,» λέει, «δεν είναι απλά σύνθεση μουσικής και στίχων· είναι μια νέα οντότητα, μια αυτόνομη ύπαρξη που έρχεται να μας μιλήσει μέσα από τους αιώνες».
Η θέση αυτή μοιάζει με τις θεμελιακές θεωρίες της ανθρωπολογίας της μουσικής, όπου η καλλιτεχνική δημιουργία δεν περιορίζεται στην επικοινωνία ή στη διασκέδαση, αλλά διαχέεται σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης.
‍

Το τραγούδι ως ιερή ανάσα
Ξεκίνησε την ομιλία του περιγράφοντας το τραγούδι ως την «ανάσα» της ανθρωπότητας. Δεν πρόκειται μόνο για έναν τρόπο έκφρασης συναισθημάτων αλλά για μια αληθινή συνθήκη ύπαρξης.
Η μουσική και το τραγούδι λειτουργούν όπως η ανάσα που μας συνδέει με το είναι μας. «Το τραγούδι δεν έχει να κάνει αποκλειστικά με την κατανόηση ούτε με το συναίσθημα», σημειώνει. «Έχει να κάνει ολοκληρωτικά με την ύπαρξη». Το τραγούδι, όπως η ανάσα, είναι έμφυτο στον άνθρωπο και δεν απαιτεί γλωσσική κατανόηση για να αποδώσει το νόημά του.
Τι είναι αυτό που ωθεί ένα βρέφος να τραγουδά; Ο Ιωαννίδης διερωτάται αν υπάρχει μια ενστικτώδης μουσικότητα σε κάθε άνθρωπο, ανεξάρτητη από τη λογική. Μία άποψη που υποστηρίζεται και από έρευνες στη μουσική ψυχολογία, οι οποίες δείχνουν ότι οι άνθρωποι είναι προγραμματισμένοι να αντιδρούν στους ρυθμούς και τις μελωδίες από την πρώτη στιγμή της ζωής τους.
‍

Το τραγούδι ως αυτόνομη ύπαρξη
Το τραγούδι είναι κάτι παραπάνω από το άθροισμα των συστατικών του - δηλαδή, δεν είναι απλά ένας συνδυασμός στίχων και νοτών. Αντιθέτως, περιγράφει το τραγούδι ως το αποτέλεσμα του «έρωτα» αυτών των δύο στοιχείων, δημιουργώντας μια τρίτη, αυτόνομη ύπαρξη.
‍

Παράδοση και Ιερότητα
Τμήμα της ομιλίας του είναι αφιερωμένο στη θέση του τραγουδιού στην παράδοση και την ιερότητα. Αντλώντας από την ελληνική παράδοση και τη θέση του τραγουδιού στην αρχαιότητα, αναφέρεται στη λέξη «τράγος», που συνδέεται με την τραγωδία και τις τελετές. Το τραγούδι είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις ανθρώπινες τελετές και τα ιερά, και πως οι ρίζες του βρίσκονται στην αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου να επικοινωνήσει με το θείο.
Συγκρίνοντας τη δύναμη της μουσικής με τις θρησκευτικές τελετές, παρατηρεί πώς κάθε πραγματική μορφή τραγουδιού μπορεί να αποτελέσει «υπερβατική» εμπειρία καθώς «Χωρίς τραγούδι, δεν υπάρχει Θεός», υπογραμμίζοντας την εσωτερική δύναμη της μουσικής να μεταμορφώνει το εσωτερικό μας σύμπαν. «Η μουσική δεν περιέχει και δεν μεταδίδει το ίδιο μήνυμα σε όλους», αναδεικνύει την πολυπλοκότητα της μουσικής εμπειρίας και φέρνει στο φως ζητήματα της ψυχολογίας της τέχνης, τονίζοντας πώς η ατομική αντίληψη και το συναίσθημα αλληλεπιδρούν με το ίδιο το έργο.
Την ίδια στιγμή, «Η μουσική αποτελεί τον αδιάλειπτο παλμό της ανθρώπινης ψυχής, μια αιώνια αναπνοή που ενώνει τον άνθρωπο με τη ζωή και τον θάνατο, το πραγματικό με το άπιαστο και το παρελθόν με το μέλλον». Στην ομιλία του ανέλυσε τη δική του βιωματική προσέγγιση του τραγουδιού, όχι μόνο ως καλλιτεχνικό έργο, αλλά ως στοιχείο υπαρξιακής θεμελίωσης. «Το τραγούδι δεν είναι απλά σύνθεση μουσικής και στίχων· είναι μια νέα οντότητα, μια αυτόνομη ύπαρξη που έρχεται να μας μιλήσει μέσα από τους αιώνες».
Ενδιαφέρον παρουσίασε η σύνδεση που έκανε ο καλλιτέχνης με την κοινωνική λειτουργία του τραγουδιού, σημειώνοντας ότι πριν τη μουσική βιομηχανία και την τεχνολογία, το τραγούδι ήταν ένας τρόπος κοινωνικής συνοχής. Οι τροβαδούροι μετέφεραν ιστορίες και γεγονότα, ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή μέσα από τη μουσική και τη συλλογική μνήμη. Την ίδια, όμως, στιγμή, επεσήμανε πως το τραγούδι και η μουσική ήταν το μοναδικό στοιχείο που χρησιμοποιούσαν ακόμα και στρατιώτες του μεσαίωνα ή και της αρχαιότητας πριν πέσουν στην μάχη.
‍

Σχέση καλλιτέχνη, κοινού και βιομηχανία μουσικής
Άσκησε έντονη κριτική στην εμπορευματοποίηση της μουσικής, η οποία, όπως υποστηρίζει, «Διαβρώνει την αληθινή της φύση». Υποστήριξε ότι «Η μουσική βιομηχανία έχει διαστρεβλώσει την ουσία της τέχνης, μετατρέποντας τον ακροατή σε καταναλωτή και τον καλλιτέχνη σε προϊόν». Στην σχέση αυτή μεταξύ της δισκογραφίας και του κοινού εξαιρεί την αξία της συναυλίας, όπου καλλιτέχνης και κοινό αλληλοεπιδρούν σε ένα διαδραστικό και βιωματικό περιβάλλον, ξεφεύγοντας από την παθητική κατανάλωση.
Αναδεικνύοντας τη σημασία της καλλιτεχνικής ελευθερίας και αυθεντικότητας, μοιράζεται την προσωπική του εμπειρία από τη δισκογραφία, δηλώνοντας ότι γράφει τραγούδια πρώτα για να τα ακούσει ο ίδιος. Αυτή η αφοπλιστική ειλικρίνεια επιδεικνύει ότι η δημιουργία είναι μια ανάγκη του καλλιτέχνη να συνδεθεί με την ίδια του την ύπαρξη ως ων.
‍

Παράδοση και νεωτερικότητα
Επανήλθε στην έννοια της παράδοσης, την οποία δεν αντιμετωπίζει ως στατική αλλά ως μία οντολογία «αφού η παράδοση δεν είναι απλώς ό,τι έχει συμβεί στο παρελθόν αλλά είναι κι ό,τι παραδίδουμε στο μέλλον». Είναι «μία υπόσχεση προς το μέλλον», και όχι απλώς κάτι που ανήκει στο παρελθόν.
Αναφέρθηκε στη διαχρονικότητα της μουσικής παράδοσης τονίζοντας πως «Κάθε τραγούδι είναι ο κόσμος του καλλιτέχνη, αλλά και ο κόσμος του ακροατή, που δημιουργεί την αληθινή του ταυτότητα».
Η μουσική βιομηχανία σήμερα έχει συνδέσει, βέβαια, την τέχνη του τραγουδιού με την κατανάλωση. Ο ίδιος σημειώνει πώς η εμπορική διάσταση της μουσικής τη μετατρέπει συχνά σε μία «διακοσμητική πολυτέλεια», ενώ η ουσιαστική σχέση με το τραγούδι έχει βαθύτερες ρίζες. Όπως αναφέρει και ο Wittgenstein, «Στο έσχατο βάθος, η αισθητική και η ηθική συμπίπτουν», προβάλλοντας την ανάγκη να αντιλαμβανόμαστε τη μουσική όχι μόνο ως αντικείμενο ακρόασης αλλά ως μία ή την θεμελιακή εμπειρία ζωής ενώ την ίδια στιγμή προέβαλε την ανάγκη να αντιλαμβανόμαστε τη μουσική όχι μόνο ως αντικείμενο ακρόασης αλλά ως θεμελιακή εμπειρία ζωής.
‍

Το Τραγούδι ως Απάντηση στο Σύγχρονο Άγχος
Έθιξε τη σχέση του τραγουδιού με το σύγχρονο άγχος και την ανάγκη του ανθρώπου να επανασυνδεθεί με τις βασικές αξίες της ζωής υπογραμμίζοντας ότι «Το τραγούδι είναι εκεί για να μας θυμίζει την ιερότητα της ύπαρξής μας» σε έναν κόσμο που η υπερπληροφόρηση και η ταχύτητα έχουν επικρατήσει. Την ίδια στιγμή, το τραγούδι μας καλεί να επιβραδύνουμε, να ακούσουμε, να συνδεθούμε με τον εαυτό μας και τον συνάνθρωπο.
‍

Τέχνη και Καλλιέργεια
Τέλος, τόνισε την ανάγκη για καλλιέργεια και ενσυναίσθηση, υπογραμμίζοντας ότι η αληθινή πρόοδος του ανθρώπου έγκειται στην ηθική και ψυχική ανάπτυξη. Υποστηρίξει ότι «Η ανθρώπινη καλλιέργεια και η συμπόνια είναι απαραίτητες για μια δίκαιη κοινωνία. Ενώ η γνώση και η εξειδίκευση είναι απαραίτητες, δεν πρέπει να παραγκωνίζουν την ανάπτυξη της καρδιάς και της ψυχής». Κλείνοντας την ομιλία του, ο Αλκίνοος Ιωαννίδης έκανε μία εκτίμηση για τη δύναμη της Τέχνης υποστηρίζοντας ότι αποτελεί το πιο ουσιαστικό «εργαλείο» για να παραμείνει η ανθρωπότητα ανθρώπινη.
Η ομιλία του Αλκίνοου Ιωαννίδη αποτέλεσε ένα μοναδικό κείμενο για τη σημασία του τραγουδιού, που ξεφεύγει από τα όρια της μουσικής για να μιλήσει για την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη. Πρόκειται για μια πρόσκληση σε μια βαθύτερη κατανόηση και επαναξιολόγηση του τραγουδιού ως μια αληθινή και ιερή πράξη που προσφέρει στον άνθρωπο την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με τον εαυτό του και το σύμπαν.
Στη διάλεξη, επίσης, παραβρέθηκαν οι Atempo GK, οι Χιτζάζ, η Δήμητρα Καχριμανίδη, η Έφη Σωτηροπούλου, η καθηγήτρια και εξετάστρια πιάνου του The Royal Conservatory of Music, Δήμητρα Μαραγκόζη.
Την Παρασκευή, 1η Νοεμβρίου, ο Αλκίνοος Ιωαννίδης θα εμφανιστεί μόνος στην σκηνή του Nanji Family Foundation Auditorium του Aga Khan Museum στην 77 Wynford Dr, North York.
Την διάλεξη και συναυλία διοργάνωσε το Hellenic Canadian Academic Association of Ontario σε συνεργασία με το York University και το τμήμα διεθνών σπουδών του Munk School αλλά και με την ευγενική χορηγία των Hellenic Heritage Foundation και του IC Savings Credit Union.

‍